Page Text
________________
( ७७९) अभिधानराजेन्द्रः |
उडुवइ
आह । पौर्णमास्यामि च चन्द्र इत्युक्ते मा भूतू रामचन्द्रादायपि संप्रत्ययत्युरुपतिग्रहणम्। उपतिरपि च कश्चिदेकाकव नवति मृगपतिपत उर्फ नत्रपरिवारितः सोयपरि पूर्णोऽपि द्वितीयादिषु संभवतीति परिपूर्णः पौर्णमास्यामित्युत येवं नयति बहुतोऽसावपि निषाणामियाने कानाम धिपतिस्तथा तत्परिकरितः सकलकलोपेतत्वेन प्रतिपूर्णश्च प्रतीति सूत्रार्थः । उत्त० ११ प्र० । चन्द्रमएमले, ज्यो० जलैशे, वरुणे च० । वाच० ॥
लङ्घत्तासामण
यद् भवति ” सूत्र० १४० २ ० । उत्पाटिते, हेम० । अनुपविष्टे, दएमायमाने, उक्तिप्ते, वाच० । गुजे च । अनु० । चमने, न० । वृ० १ ० ।
उ-उ-१० मार्गस्यो भूना, सू० १०२० । ( जाए (क) मानु० जा यस्यासापूर्णजानुः । गुरूपूथिन्यासनवर्जनादीपमदिक निषद्याया नावात्कुटुकासने, “उनुं जाणू अहो सिरे झाणकोडोभ० १ ० १ ० | जं० सू० प्र० । औ० । वि० । चन्द्र० । ज्ञा० । सो उकुंजाणू अहो सिरो चिंतंतो चि आव० अ०
"
चगए
लमुत्रर - नकुबर - पुं०सूर्ये, “तिथि सहस्से सगले कुच सप उरुघरो हरइ," तं० ।
उवा मियगण - कुपाटितगल-निर्गते गणे, चरेकिंग-क-० तापसनेषु ये माप कएकूयन्ति नाधः । न० ११ श० ९० ।
तो महजसेहितो नारदायसगोहितो पत्य णं वाषिणाम गये गिमाए" कल्प० ।
उपकाय-काय पु०न० क कायस्य एकदे० ३० देदस्योर्ध्वजागे, काके च । " ते ऊडुकापा पखजमाणा अवरेहिं । खंजंति सएफपर्हि " होयैः काकैः वैक्रियैः प्रखाद्यमानाः । सूत्र० १ . ५ अ. ७ ० ।
उडगावपरिणाम-ऊर्ध्वगौरवपरिणाम- पुं० श्रायुःपरिणाममेरे, येनायुः स्वभावेन जीयस्यादिशि गमनशकिणपरिणामो भवति गौरवगमन शक्तिलक्षणपरिणाम नयति स गौरवपरिणाम रुद गौरवशम् गमनपत्ययः। स्पा०१० वा. । उचर- ऊर्ध्वचर- त्रि० उपरिचरे गृरूादौ, आखा ०१०८ ०८. उच्चशिरोह ऊर्ध्वनिरोध-पुं० यमननिरोधे “कु ऊर्ध्वं वमनं तनिरोधे कुष्ठं भवति । वृ. ३ उ० । उत्ता-उर्ध्व (ई ) ता - स्त्री०मुख्यतायाम्, श्रसार नो कुसाप दुक्ख सानोसुहन्ताप ज्जो परिणमंति, भ० ६ श ३४० । उत्तासामण - ऊर्ध्व (ई) तासामान्य - न० ऊर्ध्वमुखे खिताऽनुगताकारव्यत्ययेन परिविद्यमान तासामान्यम् । सामान्यरूपं पूर्वापरपरिणामसाधाररूयतासामान्यं कटककङ्कणाद्यनुगामिकाञ्चनवदिति पूर्वापरपर्याययोरनुगतमेकं तितस्तान् पर्यायान् गच्छतीति त्याचा विकाशान याची या वस्त्वं यता सामान्यमित्यभिधीयते नि ममेव ॥२०॥ कयादिवीपूर्वक उत्तरं
अथ सामान्यं द्विप्रकारं दर्शयन्नाह । ऊर्ध्वतादिसामान्यं पूर्वापरगुणोदयम् । पिल्लाभितादिसंस्थाना - नुगेका मृद्यथा स्थिता ॥ ४ ॥ पूर्वः प्रथमो ऽपरोऽतनो यो गुणो विशेषस्तयोरुदयकरणं पूर्वापरगुणोदयं पूर्वापरपर्याययोरनुगतमेकं अन्य निकायो शस्त्रपूतासामान्यमित्यभिधीयते । निदर्शनानमेव वच पिएको मृत्पिएमः आश्रितः कुसूल इत्यादयोऽनेके संस्थाना आतयस्तासु अनुगता पूर्वपरसाधारणपरिणामरूव्यरूपा मृत्तिका तथाकारा स्थित पततासामान्यं कव्यते यदि प आदिपर्यायेषु अनुगमकं मृद्यं कथ्यते तर्हि घटादिपर्यायेषु अनुगतं घटादिऽन्यमपि न कथ्यते तदा च सर्वे विशेषरूपं जवतः ऋणिकवादिबौरूमतमायाति अथवा सर्वद्रव्येषु एकमेव इव्याणां गच्छतीति ततः घटादिभासदतिसामान्यमृदादिकव्ये वानुभवानुसारेण परोर्ध्वता सामान्यमवश्यमङ्गी कर्त्तव्यम् । पटादिज्यानि स्तोकपर्यायस्यापीनि पुनर्मृदादिया बहु पर्यायव्यापी नि सन्ति इत्यं नरनारकादिषन्याणां विशेषो ज्ञातव्यः ।
कु विमान - उरु विमाण - न० सौधर्मेशानयोः प्रथम प्रस्तवर्तिनि चतसृणां विमानानां मध्यभागवर्तिनि वृत्ते पाया विमानकेन्द्र "उठविमा बिमागे पणवाडीसंजोयमहस्वारं श्रायामनिक्यांभेणं वं०सं०] सौधर्मको प्रथमे विमाने
स्था० ४ वा० 1
लड्डू (ओ) पुं० प्राच्यदेशने समिथिलापुferi दिशीति प्रतीयते । वाच० ॥ तद्देशजे मनुष्ये च । सच देशोनाकेत्रम् । तदूवासी जनश्व म्लेच्जातीयः । प्रय० २७ अधि० । सूत्र० । प्रश्न० । वाच० । सर्वत्र उरुशब्दश्रवणात् उकारादित्वम् । रघुनन्दनेन तु ओमश “ देशव्यवस्थितमिस्युक्तत्वात् " धोकारादित्वमपि अस्य देश तस्य राजा तदस्यानिजन इत्यर्थे च । अण् ओम । ताजे, तद्वासिनि च । बहुषु तस्य मुक् । बरु ताजेषु तन्निवासिषु च । वाच० । उचक० व्याकुरी, उचगावाडी ००१००
"
उहुंचका उदूघटकास्तान् कुर्वन्ति " वृ० १ उ० ॥ उड्ड (ई) मग उदएकक पुं० वानप्रस्थतापसभेदेषु, ऊर्ध्वोकृतदएमा ये सञ्चरन्ति । श्रो० ॥ ज० ॥
खट्टय- उारित न० (प्रकार) इति प्रसि
पण उडुपणं वायणिसमोणं " आव० ॥ अ० 1 स० ।
"
I
उड्डाण उड्डापन-नाकर्षणे " का कायदे हृदयो ड्रापनं चित्ताकर्षण हेतुः । ज्ञा० १४ अ० । उड्डाह - उड्डाह-पुं० उपघाते, "नेत्रां दिड उड्डाहो, खड्डाह उपघातः प्रवचनस्य जवति । श्र० । प्रवचनलाघवे, उड्डाहो नाम अहो अमीषामनुकम्पा ये विविक्तानामपि अस्माकं चीराणि न प्रयच्छन्ति । वृ० १ ० । उड़ाहो नाम पते मायावन्तः पापा वा परोपघातकारिणश्च । वृ० ३ उ० । मात्रिन्ये, व्य० प्र०१० ॥ खिंसायां च । “वोच्ज्ञेय पत्रोलाई उड्डाहमनाणि वाओ य” प्रवचनस्य उड्डाहः खिंसा । पिं० । नि० १० चू० ॥ उपमान० प्रत्यासक्रमाकाशे परिभ्रमति, रा० । उपदेश ०० (कार) इति प्रसि उभरे वात सिग्गे वा करेमाणे आचा० २ श्रु० । उ०- हाइम-पू० करादेशः । उचे उपरि उपरितने व । वाच० । उटुं दूरं वीश्वता । स० । ऊर्ध्वमुपरि, अनु० । ऊर्ध्वलोके, प्रश्न० अध० ३ द्वा० । स्था० । सर्वोपरिस्थिते मोके, " बहिया उघुमाया य णावकंखे कया वि" ऊर्ध्वलोकाप्रस्थानं मोदम् । उत० ६ ० तम्हा उटुंति पासहा अद्दषखु कामाइ रोगवं" ऊर्ध्वं मोकं योषित्परित्यागादूर्ध्वं
Jain Education International
66
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016042 |
| Book Title | Abhidhan Rajendra kosha Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rajendrasuri |
| Publisher | Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha |
| Publication Year | 1986 |
| Total Pages | 1246 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary |
| File Size | 47 MB |