Page Text
________________
(४८.) भावस्सय अभिधानराजेन्द्रः ।
भावस्सय उक्तं च भाषो विवक्तिक्रियानुसूतियुक्तो हि वै समाख्यात टी० (से कितं कुप्पाषणीय) मित्यादि अत्रच निर्वचनसर्वरिषदिवदिहेदनादिक्रियानुभावात् व्याख्यावक्तुषिक्ति- माह । कुप्पावयणिय प्राधावस्सयं जेईम त्यादि कुत्सितं प्रवतक्रियया विवक्तिपरिणामस्य इंदनादेरनुभवनमनुनाति
चनं नावापश्यकं किंतच्यते । य एते चरकचीरकादयः स्तया युक्तोऽर्थः संनषस्तयोरभेदोपचारः सर्व समारण्यातो
पाषंस्था यथावसरे ज्यांजसिहोमादीनि भावरूपाम्यावनिर्देशनमाह । धादिवदित्यादि यथा दिनादिक्रियानुभावात्
वश्यकानि कुर्वेति । तत्कुप्रावनिक नावावश्यकमिति परमैश्वर्यादिपरिणामेन परिणतत्वादिबादिभाव नष्यते श्त्य
संबंधः । तत्र चरकादिस्वरूपं प्रागेवोक्तम् । ज्यांजल्यादिथैः।नावश्चासाबावश्यकं च प्रावमाश्रित्य था।
स्वरूपमुच्यते । तत्र यजनमिति याग इत्यर्थस्तविषयाजसतत्रायनेदनिरूपणार्यमाह ।
स्यांजनिीरज्यांजलिः । यागदेवताएजावसरनावीति हृदय से कितं श्रागमतो जावावस्सय २ जाणए जवउत्ते सेत- अयषा यजनीमज्या पूजा। गायध्यादि पापकं विप्राणां प्रागमतो नावावस्सयं ॥
संध्याचनीमययः। सूत्रांजलिरिज्याजति भयषा देशीभाषाया अथ किं तदागमतो नावावश्यकमत्राह (आगमोजावाव
मिज्येति माता तस्या नमस्कार विधौ तक्तैः क्रियमाणः करस्सयं जाणए ) इत्यादि कापकोपयुक्तं प्रागमतोमावावश्यक
कुममममी सनसलको जसिरिज्यांजमिः होमोऽग्निहोत्रिकैः श्वमुक्तं जयत्यावश्यकपदार्थकस्तजनितसंवेगविगुरूमानप
क्रियमाणममिहयने जापो मंत्राल्यासः । मंपुरकात्ति । देशीरिमाणामस्तत्रयोपयुक्त साध्यादिरागममते भाषावश्यकम.
वचनं मं सुखं तेन रकं वृषभाविशयकरणं मधुरकं । देष भाषश्यकार्योपयोगमकणस्याऽत्र साषात् भावावश्यकता तादिपुरतो घृषनगर्जितादिकरणमित्यर्थः । नमस्कारोनमो चात्रावश्यकोपयोगपरिणामस्य सद्भावात । जावमाश्रित्यभा- भगवते विवसनाथायेत्यादिक पतेषां कई ज्यांजलिहो वश्यकम ति व्युत्पत्तेः अथवा आवश्यकोपयोगपरिणामान- मजापमंदरुकनमस्कारास्ते आविर्येषां तामि ।। तथा आदिन्यत्वात्सावादिरपिभाषस्ततश्च भावभासावश्यकं वेति म्यु- शब्दात् स्तवादिपरिप्रहः एतेषां चरकादिभिरवश्य क्रियस्पतेरण्यसौ मंतम्याति (सेत्तमित्यादि) निगमनं ।
माणत्वादावश्यकत्वमेतत्कर्तृणां च तदर्थोपयोगकादिअथ भावावश्यकहितीयभेद निरूपणार्थमाह ॥
परिणामसभावात् प्रावत्वं । अन्य चरकादयस्तदर्थोपसे कितं नो आगमयो नावावस्मयं वितिविहं पम्म- योगमकणो देश प्रागमो देशस्तु करशिरोव्यापारादिक्रिया तं तं जहा । मोइ कुप्पावणि लोगुत्तरि॥
सक्कणोनागमस्ततो देश आगमानावमाश्रित्य नो आगमत्वमष भय किं तन्नो भागमतो नावावश्यकमत्राह नो भागमतो
गंतव्यं । नोशब्दस्यहापि देशनिषेधपरत्वात्तस्माबरकादयनावावश्यकत्रिविधं प्राप्तं तद्यथा मौकिक कुप्रावधानिक
स्तउपयुक्ता यथावसरं यदवश्यमिज्यांजस्यादि कुवात तितः मोकोत्तरिकं च॥
कुप्रावचानक । नावावश्यक भाषावश्यकशब्दस्य च व्युत्पतत्र प्रथमभेदनिर्णयार्थमाह ॥
तिघ्यं तथैव सेत्तमित्यादि निगमनं । उक्तो नो भागमतो से किं तं सोधे नावावस्सय ३ पुवएहे नारई प्र- भावावश्यकहितीयभवः । अय तृतीयनेदनिरूपणार्थमाह । परहे रामायणं से तं लोइअंजावावस्मयं ॥
से किं तं लोगोत्तरि नावावस्सनं जसमणे वा सम अश्व किं तद्वौकिकं भावावश्यकमित्याह (सोश्यं नावा- णिवा सावत्रो वा सावित्रा वा तञ्चिते तंमणो तोस्तेबस्सयं पुवराहे ) इत्यादि लोके भव सौकिकं यदिदं सोक: तदध्यवसिते तदवसाणे तदट्ठीवउत्ते तदप्पिकरणे पूर्व भारतमपराहे रामायणं वाचयति राणोतिवातद्वौकिक
तम्नावणानाविते अमात्थकत्थश्मण अकव्वमाणे नवनावावश्यकं हि भारतरामायणयोर्वाचनं श्रवणं या पूर्वाहापराख्योरेव रूढं विपर्ययदोषदर्शनासतःस्वच्छमनयोलोंवश्य
नत्ते जिणवयणधम्मामुरागस्तमणे प्रत्यंतरे उत्नयोकालं करणीयत्वादावश्यकत्वंतहाचकस्य श्रोतृणां च तदर्थोपयोगप- श्रावस्सयं करेंति सेत्तं मोगुत्तरियं जावावस्मयं ॥ रिणामसझावात वाचेत्थं तद्वाचकःश्रोतारश्च पत्रकपरावर्तन
सेत्तं नो आगमतो नावावस्सयं से नावावस्मयं । हस्तामिमयगात्रसंयमनकाकुम्मनमीलनादिक्रियायुक्ता जति क्रिया वा नामत्वेन प्रागवोक्ताकिरियागमोन होइति वचनात् ।
से कितं लोउत्तरियमित्यादि । अत्र निर्वचनं सोउत्तरिय ततश्चक्रिया सक्कणे देशागमस्याऽभावात् आगमत्वमपि भाव- भावावस्सयं जन्ममित्यादि । जति णमिति वाषयाकारे । नीयं नो शब्दस्यात्र देशनिषेधवचनत्वाद्देशे वागमोऽस्तिसी- यदिवं श्रमणादयस्तच्चित्तादिविशेषणविशिष्टा उभयकासं किकाभिप्रायेण भारतादेरागमत्वात्तया निर्दिष्टसमये लौकि- प्रतिक्रमणाद्यावश्यकं कुर्वति । तमोकोत्तरिकं भाषावश्यककास्तउपयुक्ता यदवश्य जारतादिघाचयंति एतिवातल्ली- मिति। संटकस्तत्र श्राम्यतीति श्रमणः साधुः। श्रमणीसाधी। किकं भावावश्यकमितिभावमाश्रित्यावश्यकं भावश्चासाबाव- श्टणोति साधुसमीपे जिनप्रणीतां समाचारी मिति श्रावकः इयकंचेति वा भावावश्यकमित्यवं विस्तरेण से त्तमित्यादिग
श्रमणोपासक श्राविका श्रमणोपासिका । पाशब्दाः समुच्च मनम् । नक्तो नो आगमतो भावावश्यकप्रथमन्नेदोऽयं ॥ तद् यार्थाः। तस्मिन्नवाघश्यक चित्त सामान्योपयोगरूपं यस्येति हितीयभेद निरूपणार्थमाह ॥
तश्चित्तः । तस्मिन्नेव मनो विशेषोपयोगरूपं यस्य स तन्मनाः सेकितं कुप्पावणिभं जावावस्मयं जे इमे चरग- तत्रैव लेश्या भपरिणामरूपा यस्येप्तिसतलश्यस्तथा तदध्यव चीरिंगजावपासण्यायं २ इनांजग्निहोमजपमन्दरकन
मितः हाऽभ्यवसायाऽध्ययामत ततभ तचित्तादिनावयुक्तस्य
सतस्तस्मिन्नवावश्यकऽभ्यमित पियासम्पादनन विषयस्यति मोकारमादि पाइलावावस्मयाइ कंगनि सनं कुष्पावय
तभ्यासतः । था। तत्तापायवसायस्तस्मिन्नभाषावश्यके णिअंजावावस्सयं ॥
तीचं प्रारंजकालादारस्य प्रतिकणं प्रफर्मयायिप्रयतविशेषा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016042 |
| Book Title | Abhidhan Rajendra kosha Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rajendrasuri |
| Publisher | Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha |
| Publication Year | 1986 |
| Total Pages | 1246 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary |
| File Size | 47 MB |