________________
जैन आगम : वनस्पति कोश
175
(वैद्यक शब्द सिन्धु पृ० ६३३)
पटोल के पर्यायवाची नाम
पटोल: कुलकस्तिक्तः, पाण्डुक: कर्कशच्छदः। राजीफलः पाण्डुफलो, राजेयश्चामृतफलः ।।
पटोल, कुलक, तिक्त. पाण्डुक, कर्कशच्छद, राजीफल, पाण्डुफल, राजेय, अमृतफल ये सब पटोल के पर्यायवाची नाम हैं। (भाव०नि० शाकवर्ग० पृ०६८६) अन्य भाषाओं में नाम
हि०-परवर, परवल, पलवल, परोर, परोरा । बं०-पटोल, पलता। मं०-परवल। क०-पडवल। ता०-पुडलै। ते०-पोटल, आडर । गु०-पटोल । ले०-Trichosanthes dioica Roxb (ट्राइकोसेन्थिस् डाओइका) Fam. Cucurbitaceae (कुकुरबिंटेसी)।
उत्पत्ति स्थान-यह उत्तर भारत के मैदानी प्रदेशों में तथा आसाम एवं पूर्वबंगाल तक होता है।
विवरण-इसकी लता होती है। काण्ड रोमश होते हैं। पत्ते २-३ इंच बड़े अंडाकार, आयताकार, हृदयाकार तीक्ष्णाग्र. लहरदार दन्तूर एवं रूखे होते हैं। फूल सफेद रंग के आते हैं। फल २ से ३ इंच लंबे आयताकार या गोलाभ और पकने पर नारंग रक्त हो जाते हैं।
(भाव०नि० शाकवर्ग० पृ०६८६,६८७)
भार
MEDKANGAL
DOM
। पुष्यकाट
पणग
आ०४/४
पणग (पणक) काइ
देखें पणय शब्द।
पणय पणय (पणग) काइ
प० १/४६ पणगो पंचवण्णो, पणओ उल्लित्ति वुच्चति
(आवश्यक चूर्णि द्वितीय भाग पत्र ७१) पनक:-उलि (आवश्यक हरिभद्रीय वृत्ति पत्र ५६)
पत्र के पर्यायवाची नाम
पत्रं तमालपत्रञ्च, पत्रकं छदनं दलम्। पलाशमंशुकं वासस्तापसं सुकुमारकम् ।।१७३।। वस्त्रं तमालकं राम, गोपनं वसनं तथा। तमालं सुरभिगंध, ज्ञेयं सप्तदशाह्वयम् ।।१७४।।
पत्र, तमालपत्र, पत्रक, छदन, दल, पलास, अंशुक, वास, तापस, सुकुमारक, वस्त्र, तमालक, राम, गोपन, वसन, तमाल, सुरभिगंध, ये सब तेजपत्र के नाम
(राज०नि०६/१७३, १७४ पृ० १७०) अन्य भाषाओं में नाम
हि०-तेजपात, पत्रज, मज। म०-तमालवृक्ष, तेजपाय, रानाआदल। गु०-तमालपत्र बं०-तेजपात, तेजपाना, नालुका। अं0-Folio Malabathye (फोलियो मालाबाथी) Indian Cinnamum (इंडियन सिनेमम) ले०-Cinnamomum Tamala Nees (सिनेमम तमाल), C. Obtusifolium (सि० आब्टयूसिफोलियम) C. Nitidum (सि० निटिडम)।
पत्तपुड पत्त (पत्र) तेजपत्र। रा० ३० जीवा० ३/२८३ पत्रम् ।क्ली० । तेजपत्रे। एलादिः । कटुकरोहिणी
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org