________________
प्रत्यावलिका] ७५७, जैन-लक्षणावलो
[प्रत्येकनाम ममूरुमग्रतोमुखमाधाय दक्षिणमूरु पश्चान्मुखमपसार- स्कन्धादीन् प्रति एको जीवो येषां ते प्रत्येकजीवाः । यति अन्तरा वा [चा] त्रापि द्वयोरपि पादयोः (प्राचारा. नि. शी. वृ. १२८, पृ. ५१)। ३. प्रत्येकपञ्चपादास्ततः पूर्वप्रकारेण युध्यते तत्प्रत्यालीढं स्थान- शरीरिणश्च नारकामर-मनुष्य-द्वीन्द्रियादयः पुथिमालीढस्य प्रतिथि विपरीतत्वात प्रत्यालीढम् ।। व्यादयः कपित्थादितरवश्च । (पंचसं. मलय, वृ. (व्यव. भा. मलय. व. पो. द्वि. वि. २-३५)। ३-८, प. ११६)। ४. एगसरीरे एगो जीवो जेसि १ प्रत्यालीढस्थान में वायें पांव को आगे की प्रोर तु ते य पत्तेया। (जीववि. गा. १३, पृ. १)। . करके दाहिने पांव को पीछे की ओर रखा जाता १ मलबीज, अग्रबीज, पोरबीज, स्कन्ध; स्कन्धहै। उन दोनों के बीच में पांच पदों का अन्तर
बीज, बीजरुह (वीज से उत्पन्न होने वाले गेहूं रहता है।
आदि) और सम्मूछिम; ये वनस्पतिकायिक जीव प्रत्यावलिका-पडियावलिया त्ति एदेण वि उद- प्रत्येक भी होते हैं और अनन्तकाय (साधारण) यावलियादो उवरिमविदियावलिया गहेयव्वा। भी। प्रत्येक साधारण से विपरीत होते हैं. उनकी (जयध. अ. प. ६५४)।
शिरा, सन्धियां और पोर आदि प्रगट दिखते हैं । पावली से उपरिम प्रावली अर्थात् द्वितीय प्रावली २ पत्ता, फूल, जड़, फल और स्कन्ध आदि के को प्रत्यावली कहते हैं।
आश्रित जो एक एक जीव रहते हैं वे प्रत्येकजीव प्रत्याहार-१. समाकृष्येन्द्रियार्थेभ्यः साक्षं चेतः कहलाते हैं। ३ नारक, देव, मनुष्य, द्वीन्द्रिय प्रादि प्रशान्तधीः। यत्र यत्रेच्छया धत्ते स प्रत्याहार
विकलेन्द्रिय, पृथिवी प्रादि तथा कैथ प्रादि वक्ष ये उच्यते । (ज्ञाना. ३०-१, पृ. ३०४) । २. स्था- प्रत्येकजीव माते जात हैं। नात स्थानान्तरोत्कर्षः प्रत्याहारः प्रकीर्तितः । प्रत्येकनाम-देखो प्रत्येकशरीरनाम । १. प्रत्येक(योगशा. ५-८) । ३. प्रत्याहारस्त्विन्द्रियाणां
नाम यदुदयादेको जीव एकमेव शरीरं निवर्तयति । विषयेभ्यः समाहृतिः । (ग. ग. षट्. स्वो. वृ. ८,
(गु.गु. षद. स्वा. ., (श्रा. प्र. टी. २३)। २. एक्किक्कयम्मि जीवे उद्. ४)।
इक्किक्कं जस्स होइ उदएणं। अोरालाइसरीरं तं १ ध्याता इन्द्रियों के साथ मन को इन्द्रियविषयों
नाम होइ पत्तेयं ।। (कर्मवि. ग. १३८) । ३. स्वकी ओर से हटा कर उसे इच्छानुसार जहां-जहां ।
प्रदेशैरेक शरीरमौदारिक-वैक्रियिकान्यतरव्याप्तं धारण करता है उसे प्रत्याहार कहा जाता है।
__ यदुदयाज्जीवेन तत्प्रत्येकनाम । (पंचसं. स्वो. ३, २ तालु प्रादि स्थान से वाय को खींचकर जो
१२७, पृ. ३८)। ४. यस्योदयात् प्रत्येकं शरीरं भवउसका हृदयादि अन्य स्थान में उत्कर्षण (वृद्धिगत) त्येकैकस्य जीवस्यक शरीरं तत्प्रत्येकनाम । (शतक. किया जाता है उस का नाम प्रत्याहार है। मल. हेम. व. ३८) । ५. यदयात जीवं जीवं प्रतिप्रत्युत्क्षेप-मुरज-कांसिकादिगीतोपकारकातोद्यानां भिन्नं शरीरं तत्प्रत्येकनाम । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. ध्वनिः प्रत्युत्क्षेपः नर्तकीपदप्रक्षेपलक्षणो वा प्रत्यु- २३-२६३, पृ. ४७४; पंचसं. मलय. वृ. ३-८, पृ. रक्षेपः । (अनुयो. मल. हेम. वृ. १२७, १३२)। ११६; प्रव. सारो. वृ. १२७२)। ६. प्रत्येकनाम मृदंग और कांसिक आदि गीतोपकारक बाजों को यदुदयादेको जीव एकं शरीरं निवर्तयति । (धर्मसं. ध्वनि को प्रत्युत्क्षेप कहते है। अथवा नाचने वाली मलय. व. ६२०)। ७. एक एक प्रति प्रत्येकम्, स्त्री के नृत्यकाल में पदप्रक्षेप को प्रत्युक्षेप कहते हैं। यस्योदये प्रत्येकजीवो भवति पृथग्जीवो भवति तत्प्रप्रत्येककाय-देखो प्रत्येकाङ्ग।
त्येकनाम। (कर्मवि. पू. व्या. ७४, पृ. ३३) । प्रत्येकजीव-१. मूलग्ग-पोर-बीजा कंदा तह खंद- ८. यदुदयात् प्रतिजीवं भिन्नशरीरमुपजायते तत्प्रत्येबीज-बीजरुहा । समच्छिमा य भणिया पत्तेयाणंतकाया कनाम । (कर्मप्र. यशो. वृ. १, पृ. ७)। य। (मूला. ५-१६; प्रां पंचसं. १-८१; गो. जी. १ जिस नामकर्म के उदय से एक जीव एक ही १८५); xxx तन्दिरीयं च पत्तेयं ॥ (मूला. शरीर की रचना करता है उसे प्रत्येकनामकर्म ५-१६%3 गो. जी. १८६)। २. पत्र-पुष्प-मूल-फल- कहते हैं । २ जिसके उदय से एक एक जीव के एक
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org