________________
नाम] ५६४, जन-लक्षणावली
[नामक्षेत्र (त. भा. हरि..८-१२)। ३. तथा गत्यादि. नामकर्म कहलाता है।
भनमनान्नामयतीति नाम । (बा. प्र. टी. नामकरण-१. तत्र च नामकरण करणमिति ११)। ४. तांस्तानात्मभावान् नामयतीति नाम नामैव, नाम्नो वा करणं नामकरणम्-प्रियङ्करकर्मपुद्गल द्रव्यम् । (अनुयो. हरि. व. पु. ६३)। शुभकाद्यभिधानधानम् । यदि वा नामतःकरण ५. नाना मिनोति निर्वतयतीति नाम । जे पोग्गला नामकरणं यत् पूज्यनामापेक्षया पूजादिविधानम् । शरीर-संठाण-संघडण-बण्ण-गंधादिकज्जकारया जीव- (उत्तरा. नि. शा. व. १८३, पृ. १९४); इह नामणिविट्ठा ते णामसण्णिदा होंति त्ति उत्तं होदि। करणं करणमित्यभिधानमात्रम् । (उत्तरा. नि. शा.
1.१३): णाणा मिणोदि ति णाम। व. १८४)। २. नामकरणमिहाभिधानमात्रं 'कर. (धव. पु. १३, पृ. २०६)। ६. नम्यतेऽनेन वा- णम्' इत्यक्षरत्रयात्मकं परिगृह्यते, xxx यद्वा ऽऽत्मानं नमयत्यपि नाम तत् ॥ (ह. पु. ५८, तदर्थविकले वस्तुनि सङ्केतमात्रतः करणमिति नाम २१७)। ७. नामयतीति नाम प्रह्वयत्यात्मानं क्रियते तन्नामकरणम् । (प्राव. भा. मलय. व. गत्याद्यभिमुखमिति, नम्यते वा प्रह्वीक्रियतेऽनेनेति १५३, पृ. ५५८)। नाम । (त. भा. सिद्ध.व. ५-५); नमयति प्राप- १'करण' इस नाम मात्र को नामकरण कहा जाता यति नारकादिभावान्तराणि जीबमिति नाम । है। अथवा प्रियंकर व शुभंकर आदि नामों के करने अथवा जीवप्रदेशसम्बन्धिपुद्गलद्रव्यविपाकसामर्थ्याद् को नामकरण जानना चाहिए। पूज्य नाम की यथार्थसंज्ञा । नमयति प्रह्वयतीति नाम, यथा अपेक्षा पूजादि के विधान को भी नामकरण कहा शुक्लादिगुणोपेतद्रव्येषु चित्रपटादिव्यपदेशप्रवृत्तिनिय- जाता है। तसंज्ञाहेतुरिति । (त. भा. सिद्ध. वृ.८-१२)। नामकायोत्सर्ग-खर-परुषादिसावद्यनामकरणद्वा८.xxx छठें कम्मं तु भण्णए नामं । तं ।
रेणागतातीचारशोधनाय कायोत्सर्गो नाममात्रकायोचित्तगरसमाणं जह होइ तहा निसामेइ ।। जह चित्त
सो वा नामकायोत्सर्गः। (मला. व. ७-१५१)। यरो निउणो अणेगरूवाई कूणइ रूवाई। सोहणम
खर व परुष प्रादि सावध नाम करने के द्वारा लगे सोहणाइं चोक्खाचोक्खेहि वण्णेहिं ॥ तह नामपि य
हए दोषों के शोधन के लिए जो कायोत्सर्ग किया कम्म अणेगरूवाइं कुणइ जीवस्स । सोहणमसोहणाई
___ जाता है उसे अथवा नाममात्र कायोत्सर्ग को नामइट्ठाणिट्ठाई लोयस्स ॥ गइयाइएसु जीवं नामइ भेएसु ।
भएउ कायोत्सर्ग कहा जाता है । जं तो नामं। (कर्मवि. ग.६६-६९)। ६. नामयत्यधम-मध्योत्तमासु गतिषु प्राणिनं प्रह्वीकरोतीति
नामकृति-जा सा णामकदी णाम सा जीवस्स वा
प्रजीवस्स वा जीवाणं वा अजीवाणं वा जीवस्स च नाम । (पंचस.चं. स्वो. ३-१, पृ. ३३)। १०.
अजीवस्स च जीवस्स च अजीवाणं च जीवाणं च तथा नामयति परिणमयत्यात्मानं तेस्तैर्गत्यादिभिः
अजीवस्स च जीवाणं च अजीवाणं च जस्स णाम पर्याय रिति नाम । (कर्नस्त. गो. व.१०, पृ. १७)।
कीरदि कदित्ति सा णामकदी णाम। (ष. खं. ४, ११. तथा नामयति गत्यादिपर्यायानुभवनं प्रति प्रवणयति जीवमिति नाम । (प्रज्ञाप. मलय. व.
.. १, २१-पु. ६, पृ. २४६)। २३-२८८, पृ. ४५४; धर्मसं. मलय. वृ. ६०८; एक जीव, एक अजीव, बहुत जीव, बहुत अजीव, प्रव. सारो. बु. १२५०)। १२. गति-जात्यादि- एक जीव एक अजीव, एक जीव बहुत अजीव. वैचित्र्यकारि चित्रकरोपमम् । नामकर्मविपाकोऽस्य बहुत जीव एक अजीव तथा बहुत जीव बहत शरीरेषु शरीरिणाम् । (त्रि. श. पु. च. २, ३, प्रजाव, इन आठ म जिसका 'कृति' यह नाम किया ४७३)।
जाता है उस सबको नामकृति कहा जाता है। १ जो जीव को नमाता है-गति आदि के प्रति नामक्षेत्र-जीवाजीबुभयकारणनिरवेक्खो अप्पानम्रीभूत करता है-उसे नामकर्म कहा जाता है। णम्हि पयट्टो खेत्तसद्दो णामखेत्तं । (धव. पु. ४, २ जो संसारी प्राणियों को गति-जाति प्रादि के पृ.३) । अभिमुख करता है- उन्हें प्राप्त कराता है-वह जीव, अजीव व उभय कारणों से निरपेक्ष अपने
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org