________________
घोरतप]
हादिविविध रोगसंतापित देहा प्रप्यप्रच्युता ऽनशनकायक्लेशादितपसो भीमश्मशानाद्रिमस्तक- गुहा दरी कन्दर - शून्य प्रामादिषु प्रदुष्टयक्ष राक्षस-पिशाचप्रनृत्तवेतालरूपविकारेषु परुष शिवारुतानुपरत सिंहव्याघ्रादिव्यामृग भीषणस्वनघोरचौरादिप्रचरितेष्वभिरुचितावासाश्च घोरतपसः । (त. वा. ३, ३६, ३, पृ. २०३ ) । ३. उववासेसु छम्मासोववासो प्रमोदरिया एक्ककवलो, उत्तिपरिसंखासु चच्चरे गोयराभिग्गहो, रसपरिच्चागेसु उण्हजलजुदोयणभो यणं, विवित्तरायणासणेसु वय वग्घ-तरच्छ छवलादिसावयसेवियासु सज्भ - विज्भुडईसु णिवासो, कायव्हिवासादिणिवदंत विसएसु प्रब्भोकासरुक्खमूला दावण जोगग्गहणं । एवमब्भंत रतवेसु वि उक्त परूवणा कायव्वा । एसो वारहविहो वि तवो कायरजणाणं सज्झसजणणो त्ति घोरतवो । सो जेसि ते घोरतवा । ( धव. पु. ६, पृ. २) । ४. वात-पित्त - श्लेष्म- सन्निपातसमुद्भूतज्वर कासाक्षिशूल- कुष्ठ- प्रमेहादिविविध रोगसन्तापितदेहा प्रप्यप्रच्युतानशनादितपसोऽनशने षण्मासोपवासाः, अवमौदर्ये एककवलाहाराः, वृत्तिपरिसंख्याने चत्वरगोचराव] [भ] ग्रहाः, रसपरित्यागे उष्णजलधीतोदनभोजिनः, विविक्तशयनासने भीमश्मशान - गिरिगुहा-दरी कन्दर शून्यग्रामादिषु प्रदुष्टयक्ष- रक्षः - पिशाच- प्रनृत्य त्प्रेत- वेतालरूपविकारेषु पु[प]रुष- शिवारुतानुपरत सिंह- न्याघ्रादि- व्याल - मृगभीषणस्वनघोरचौरादिप्र चलितेष्वभिरुचितावासाः, कायक्लेशेऽतितीव्रशीता
तपवर्षानिपातप्रदेशेष्वभ्रावकाशातापनवृक्षमूलयोगग्रा हिणः । (चा. सा. पू. १००) । ५. सिंह-शार्दूलाद्याकुलेषु गिरिकन्दरादिषु भयानकश्मशानेषु च प्रचुरतरशीतवातादियुक्तेषु गत्वा दुर्द्धरोपसर्गसहनपरा घोरतपसः । ( प्रा. योगिभ. टी. १५, पृ. २०३ )। ६. सिंह-व्याघ्रर्क्ष-चित्रक-तरक्षुप्रभृतिक्रूरश्वापदाकुलेषु गिरिकन्दरादिषु स्थानेषु भयानकश्मशानेषु च प्रचुरतरशीतवातातपादियुक्तेषु स्थानेषु स्थित्वा दुर्घ रोपसर्गसहनपरा ये मुनयस्ते घोरतपसः । (त. वृत्ति श्रुत. ३-३६) ।
४२६, जैन- लक्षणावली
२ वात, पित्त, कफ एवं संनिपात श्रादि के श्राश्रयसे उत्पन्न हुए ज्वर, कास, श्वास, प्रक्षिरोग, शूल, कोढ़ और प्रमेह आदि अनेक प्रकार के रोगों से पीड़ित होने पर भी जो अनशन एवं कायक्लेशादि तप से
Jain Education International
[ घोरब्रह्म चारित्व
भ्रष्ट नहीं होते हैं; भयानक श्मशान, पर्वत शिखर, गुफा एवं शून्य ग्राम आदि में रहते हुए जो शृगाल और सिंहादि के भयावह शब्दों को सुनकर भयभीत नहीं होते, तथा जो उन हिंस्र पशुनों और चोर आदि की बाधा को प्रसन्नतापूर्वक सहते हैं वे घोरतपस्वी कहे जाते हैं ।
घोरपराक्रमतप - १. णिरुवमवड्ढततवा तिहुवणसंहरणकरणसत्तिजुदा । कंटयसिलग्गिपव्वयधूमुक्कापहुदिवरिसणसमत्था || सहस त्ति सयलसायरसलिलुप्पीलस्स सोसणसमत्था । जायंति जीए मुणिणो घोरपरक्कमतव त्ति सा रिद्धी । (ति. प. ४, १०५६-५७) । २. ते ( घोरतपस: ) एव गृहीततपोयोगवर्द्धनपराः घोरपराक्रमाः । (त. वा. ३, ३६, ३, पृ. २०३) । ३. ते ( घोरतपस: ) एव गृहीततपोयोगवर्द्धनपराः त्रिभुवनोपसंहरण - महीवलयग्रसनसकलसागरसलिल संशोषण जलाग्निशिला - शैलादिवर्षणशक्तयो घोरपराक्रमाः । (चा. सा. पृ. १०० ) । ४. भूत-प्रेत-वेताल-राक्षस - शाकिनीप्रभृतयो यान् दृष्ट्वा विभ्यन्ति ते घोरपराक्रमाः । (त. वृत्ति श्रुत. ३-३६) ।
१ जिनका अनुपम तप उत्तरोत्तर वृद्धि को प्राप्त होता है, जो तीनों लोकों के संहार करने की शक्ति से युक्त होते हुए कांटों, पत्थरों, श्रग्नि, पर्वत, धूम और उल्का आदि के वरसाने में समर्थ होते हैं; तथा जो सहसा समुद्र के समस्त जल को सुखा सकते हैं, ऐसे मुनि घोरपराक्रमतप ऋद्धि के धारक होते हैं ।
घोरब्रह्मचारित्व - १. जीए ण होत खेत्तम्मि वि चोरपहुदिबाधाओ । कालमहाजुद्धादी रिद्धी सा घोरबह्मचारिता ।। उक्कस्सक्ख उवस मे चारित्तावरण मोहक मस्स । जा दुस्सिमणं णासइ रिद्धी सा घोरबाचारिता । अथवा - सब्वगुणेहिं अघोरं महेसिणो ब्रह्मसद्दचारितं । विष्फुरिदाए जीए रिद्धोसा घोरबह्मचारिता । ( ति प ४, १०५८ से १०६०) । २. चिरोषिताऽस्खलित ब्रह्मचर्यवासाः प्रकृष्टचारित्रमोहनीयक्षयोपशमात् प्रणष्टदुःस्वप्नाः । घोरब्रह्मचारिणः । (त. वा. ३, ३६, ३; चा. सा. पू. १००)। ३. चिरोषित - [ता-] स्खलित ब्रह्मचर्याSSवासाः प्रकृष्टचारित्रमोहक्षयोपशमात् प्रणष्टदु:स्वप्ना घोरब्रह्मचारिणः । अथवा अघोरब्रह्मचारिण
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org