________________
उद्धारसागरोपम] २६१, जैन-लक्षणावली
[उद्योत विचलित कर सके तथा वायु का प्रवेश न होने से द्भिद्य ददाति । (व्यव. भा. मलय. वृ. ३, पृ. ३५)। जो न सड़-गल सके, न विनष्ट हो सकें और न ८. यन्मुद्रितकुतुपादिमुखं यतिहेतोरुन्मुद्रच घृतादि दुर्गन्धित हो सकें; इस प्रकार भरे गये उन बालानों दत्ते तदुद्भिन्नम् । (गु. गु. षट. स्वो. वृ. २०, पृ. में से एक-एक समय में एक-एक बालान के निका- ४६)। ६. विमुद्रादिकं यदन्नादिकं भवति तदुद्भिलने पर जितने काल में उक्त गड्ढा उनसे रिक्त हो नम्, उद्घाटितं न भुज्यत इत्यर्थः । (भा. प्रा. जाता है उतने काल को व्यावहारिक (उद्धारपल्य टी. ६६)। का दूसरा भेद) उद्धारपल्योपम कहा जाता है। १ ढकी हुई अथवा चिह्नित (नाम-बिम्बादिसे मुद्रित) उद्धारसागरोपम-१. एएसिं पल्लाणं कोडाकोडी अौषध, घी और शक्कर आदि को उघाड़ कर देना, हवेज्ज दसगुणिया । तं ववहारियस्स उद्धारसागरोव- यह उद्भिन्न नाम का उद्गम दोष है। ५ कुतुप मस्स एगस्स भवे परिमाणं ।। (अनुयो. गा. १०७, (चमड़े का पात्रविशेष) में स्थित घी प्रादि को देने पृ. १८०)। २. तेषामुद्धारपल्यानां दशकोटीकोटय के लिए मिट्टी आदि को जो दूर किया जाता है, इसे एकमुद्धारसागरोपमम् । (स. सि. ३-३८; त. वा. उद्भिन्न दोष कहा जाता है। ३, ३८, ७)। ३. उद्धारपल्योपमानि च दशकोटी- उदभेदिम -ममि-काष्ठ-पाषाणादिकं भित्वा ऊर्ध्वकोटीमात्राणि गृहीत्वक उद्धारसागरोपमम् भवति । निःसरणम् उद्भेदः, उद्भेदो विद्यते येषां ते उद्(मूला. वृ. १२-३६) । ४. उद्धारपल्यानां दशकोटी- भेदिमाः । (त. वृत्ति श्रुत. २-१४) । कोट्यः एकमुद्धारसागरोपमम् । (त. वृत्ति श्रुत. पृथिवी, काष्ठ और पत्थर आदि को भेदकर उत्पन्न ३-३८)।
होने वाले जीवों को उभेदिम कहते हैं। २ दश कोडाकोड़ी उद्धारपल्यों का एक उद्धारसाग- उद्यवन-१. उत्कृष्ट यवनमुद्यवनम् । असकृदरोपम होता है।
दर्शनादिपरिणतिरुद्यवनम् । भ. प्रा. विजयो. टी. उद्भावन- १. प्रतिबन्धकाभावे प्रकाशवृत्तिता २) । २. उज्जवणं उत्कृष्टं यवनं मिश्रणमसकृत्परिउद्भावनम् । (स. सि. ६-२५; त. श्लो. ६-२५)। णतिः। (भ. प्रा. मूला. टी. २)। २. प्रतिबन्धकाभावे प्रकाशितवत्तितोदभावनम् । निरन्तर दर्शन, ज्ञान व चारित्रादि रूप परिणति प्रतिबन्धकस्य हेतोरभावे प्रकाशितवृत्तिता उद्भावन- करने को उद्यवन या उद्यमन कहते हैं । मिति व्यपदेशमर्हति । (त. वा. ६, २५, ४)। उद्यान-१. चम्पकवनाद्युपशोभितमुद्यानम् । (अनुप्रतिबन्धक कारण का प्रभाव होने पर प्रकाश में यो. हरि. वृ. पृ. १७) । २. पुष्पादिसवृक्षसंकुलअाना, इसका नाम उद्भावन है।
मुत्सवादी बहुजनोपभोग्यमुद्यानम् । (जीवाजी. मलय. उद्धिन्न-१. पिहिदं लंछिदयं वा प्रोसह-घिद- वृ. ३, २, १४२, पृ. २५८) । सक्करादि जं दव्वं । उब्भिण्णिऊण देयं उब्भिण्णं २ पुष्प वाले वृक्षों से व्याप्त एवं उत्सवादि के समय होदि णादव्वं । (मला. ६-२२)। २. इष्टकादिभिः सर्वसाधारण जनों के द्वारा उपभोग्य उपवन को मृत्पिण्डेन वृत्त्या कपाटेनोपलेन वा स्थगितमपनीय उद्यान कहते हैं। दीयते यत्तदुद्भिन्नम्। (भ. प्रा. विजयो. व मूला. उद्योत- १. उद्योतश्चन्द्र-मणि-खद्योतादिप्रभवः वृ. २३)। ३. गोमयाद्युपलिप्तं भाजनमुद्भिद्य ददाति प्रकाशः । (स. सि. ५-२४; त. सूखबो. वृ. ५, तदुद्भिन्नम् । (प्राचारा. शी. व. २, १, २६६, पृ. २४)। २. उद्योतश्चन्द्र-मणि-खद्योतादिविषयः। चन्द्र३१७)। ४. विमुद्रादिकमुद्धिन्नम् xxx। मणि-खद्योतादीनां प्रकाशः उद्योत उद्यते । (त. वा. (प्राचा. सा. ८.३३) । ५. कुतुपादिस्थस्य घृतादेर्दा- ५, २४, १९)। ३. उद्योतोऽपि आह्लादादिहेतुत्वात् नार्थं यत् मृत्तिकाद्यपनयनं तदुद्भिन्नम्। (योगशा. वृष्टिवत्, च-शब्दात् वृष्टिदीपोद्योताविरोधादिपरिस्वो. विव. १-३८; धर्मसं. मान. स्वो. वृ. ३.२२, णामपरिग्रहः। (त. भा. हरि. वृ. ५-२४) । ४. पृ. ४०)। ६. पिहितं लाञ्छितं वाज्य-गुडाद्यदघाटय उद्योतश्च पुद्गलात्मक: चन्द्रिकादिराह्लादकत्वाज्जदीयते । यत्तदुद्भिन्नम् xxx। (अन. ध. ५, लवत्, प्रकाशकत्वादग्निवत्, तथाऽनुष्णाशीतत्वात् १७)। ७. उद्भिनं यत्कुतुपादिमुखं स्थगितमप्यू- उद्योतः पद्मरागोपलादीनाम् । (त. भा. सिद्ध.व.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org