________________
आज्ञा (प्राणा)] १८४, जैन-लक्षणावली
[प्राज्ञाविचय २. आजीविका प्राजीवनम्, तस्या उच्छेदेन भयमा- नी], आज्ञां तवाहं ददामीत्येवमादिवचनमाज्ञापनी जीविकाभयम् । (प्राव. भा. मलय. वृ. १८४, पृ. भाषा। (मूला. वृ. ५-११८)। ४. 'इदं कुरु' इत्या५७३)। ३. आजीविका जीवनवृत्तिः, तदपायचिन्ता- दिका आज्ञापनी। (भ. प्रा. मला. टी. ११६५) । जनित माजीविकाभयम् । (गु. गु. ष. स्वो. वृ. ६, ५. आज्ञापन प्रभुत्वेनाऽऽदेशो यः स्वोक्तकारिणा । पृ. २५)।
तत्किचिदाशु कर्तव्यं यन्मयादिश्यते तव ।। (प्राचा. २ आजीविका के नष्ट होने से जो भय उत्पन्न होता सा. ५-८६)। ६. प्राज्ञापनी कार्यनियोजनभाषा । है उसे आजीविकाभय कहते हैं।
यथा इदं कुर्याः इत्यादिः । (गो. जी. म. प्र. टी. प्राज्ञा (पारणा)-१. प्राणा णाम प्रागमो सिद्धंतो २२५)। ७. इदं कुरु इत्यादिकार्यनियोजनभाषा जिणवयणमिदि एयट्ठो। एत्थ गाहामो-सुणिउण- आज्ञापनी । (गो. जी. जी. प्र. २२५)। ८. आज्ञामणाइणिहणं भूदहिदं भूदभावणमणग्छ । अमिद- पनी कार्ये परस्य यथेदं विति। (धर्मसं.मान. स्वो. मजिदं महत्थं महाणुभावं महाविसयं ॥ ज्झाएज्जो- वृ. ३-४१, पृ. १२३)। ६. आणावयणेण जुना णिरवज्ज जिणाणमाणं जगप्पईयाणं । अणि उणजण- प्राणवणी पुव्वभणि भासायो। करणाकरणाणियमा दुण्णेयं णयभंगपमाणमगहणं । एसा आणा । (धव. दृट्ठविवक्खाइ सा भिण्णा ।। (भाषार. ७३) । पु. १३, प. ७०-७१); आणा सिद्धंतो पागमो इदि २ स्वाध्याय करो व असंयम से विरत होवो इत्यादि एयट्ठो । (धव. पु. १४, पृ. ३२६) । २. प्राज्ञाप्यते अनुशासनात्मक भाषा को प्राज्ञापनी भाषा कहते हैं। इत्याज्ञा-हिताहितप्राप्ति-परिहाररूपतया सर्वज्ञो- प्राज्ञारुचि (प्रारणारुई)-१. रागो दोसो मोहो पदेशः। (प्राचारा. शी. वृ. २, २, ७४, पृ. १०२)। अन्नाणं जस्स अवगयं होइ। प्राणाए रोयंतो सो ३. आज्ञा स्यादाप्तवचनम् । (त्रि. श. पु. च, २, ३, खलु प्राणारुई नाम । (उत्तरा. २८-२०; प्रव. ४४१) । ४. उल्लंघने क्रोधादिभयजनिकेच्छाऽऽज्ञा। सारो. ९५३) । २. भगवदहत्प्रणीताज्ञामानिमित्त(शास्त्रवा. टी. ३-३) ।
श्रद्धाना आज्ञारुचयः। (त. वा. ३, ३६, २) । ३. १ आज्ञा से अभिप्राय आगम, सिद्धान्त अथवा जिन- सर्वज्ञाज्ञानिमित्तेन षड्द्रव्यादिषु या रुचिः । साऽऽज्ञा वाणी का है-ये सब शब्द समानार्थक हैं। २ वह XXXII (म. पु. ७४-४४१)। ४. राग-द्वेषमहाप्रभावशालिनी जिन-प्राज्ञा जगत के जीवों को रहितस्य पुंसः प्राज्ञयैव धर्मानुष्ठानगता रुचिराज्ञासन्मार्ग दिखलाने के लिए उत्तम दीपक के समान रुचिः । (धर्मसं. मान. स्वो. व. २,२२, प. ३७)। होकर उनके लिये हित की प्राप्ति और अहित के ५. प्राज्ञा सर्वज्ञवचनात्मिका, तया रुचिर्यस्य सः । परिहार में समर्थ है।
(उत्तरा. नि. वृ. २८-१६)। ६. जिणग्राणं मन्नतो आज्ञाकनिष्ठता (पारणाकरिगट्ठदा)-१. प्राणा जीवो प्राणारुई मुणेयव्वो। (गु. गु. ष. स्वो. व. सिद्धंतो पागमो इदि एयट्ठो। तिस्से कणिढदा सग- १४, पृ. ३६)। खेत्ते थोवत्तं प्राणाकणिट्ठदा णाम । (धव. पु. १४, २ भगवत् अर्हत्सर्वज्ञप्रणीत श्रागम मात्र के निमित्त से पृ. ३२६)।
होने वाले श्रद्धान और श्रद्धावान् जीवों को भी प्राज्ञाप्राज्ञा से आगम अभिप्रेत है। उस प्रागम की कनि- रुचि कहा जाता है। ष्ठता-हीनता या श्रत को अल्पता का नाम प्राज्ञाविचय - १. पंचत्थिकाय-छज्जीवणिकाये
आगमकनिष्ठता है। यह आहार शरीर की उत्पत्ति कालदव्बमण्णे य। आणागेज्झे भावे आणाविचयेण में कारण होती है।
विचिणादि ॥ (मूला. ५-२०२; भ. प्रा. १७११; प्राज्ञापनी (प्रारणवरगो)-१. प्राणवणी णाम जो धव. पु. १३, पृ. ७१ उद्.) । २. उपदेष्टुरभावान्मजस्स प्राणत्तियं देइ सा प्राणवणी भवति । जहा न्दबुद्धित्वात् कर्मोदयात् सूक्ष्मत्वाच्च पदार्थानां हेतुगच्छ पच पठ कुरु भुख एवमादि । (दशवै. चू. दृष्टान्तोपरमे सति सर्वज्ञप्रणीतमागमं प्रमाणीकृत्य ७, पृ. २३६) । २. स्वाध्यायं कुरुत, विरमतासंय- 'इत्थमेवेदं नान्यथावादिनो जिनाः' इति गहनपदार्थमात् इत्यादिकानुशासनवाणी आणवणी । (भ.प्रा. श्रद्धानादर्थावधारणमाज्ञाविचयः । (स. सि. ६-३६ः विजयो. टो. ११६५)। ३. प्राज्ञाप्यतेऽनयेत्याज्ञापना त. वा. ६, ३६, ४; भ. पा. मला. टी. १७०८%
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org