________________
अस्थिरनाम] १६३, जैन-लक्षणावली
[अहिंसाणुव्रत मोदयादस्थिराणि जीवानामङ्गोपाङ्गानि भवन्ति । प्रादि अवयवों में अस्थिरता या चंचलता हो उसे (पंचसं. स्वो. वृ. ३-९)। ६. अस्थिरनामापि शरी- अस्थिर नामकर्म कहते हैं। रावयवानामेव, यदुदयादस्थिरता चलता मृदुता अस्नानव्रत (अण्हारण)-१. ण्हाणादिवज्जणेण य भवति कर्ण-त्वगादीनां तदस्थिरनामेति । (त. भा. विलित्तजल्ल-मल-सेदसव्वगं । अण्हाणं घोरगूणं संजहरि. व सिद्ध. वृ. ८-१२)। ७. चलभावनिवर्तक- मदुगपालयं मुणिणो ।। (मूला. १-३१)। २. संयममस्थिरनाम । (भ. प्रा. विजयो. टी. २१२४)। द्वयरक्षार्थं स्नानादेवर्जनं मुनेः। जल्ल-स्वेदमलालिप्त८. जीहा-भमुहाईणं अंगावयवाण जस्स उदएणं । गात्रस्यास्नानता स्मृता ॥ (प्राचा. सा. १-४३)। निप्फत्ती उ सरीरे जायइ तं अथिरनामं तु । (कर्म- १ शरीर के जल्ल (सूखा मैल), मल और पसीना वि. गर्ग. १४१, पृ. ५७)। ६. यदुदयाद् [अस्थ्या - से लिप्त होने पर भी इन्द्रियसंयम और प्राणिदयः शरीरावयवाः] जिह्वादिवदस्थिरा भवन्ति तद- संयम की रक्षा के लिए स्नान के सर्वथा परित्याग स्थिरनाम। (कर्मस्तव गो. व. ९-१०, पृ.८७)। को अस्नानव्रत कहते हैं । यह मुनि के २८ मूलगुणों १०. यतश्च भ्र-जिहादीनामस्थिराणां निष्पत्तिर्भ में से एक है। वति तदस्थिरनाम। (समवा. अभय. व. ४२)। अहंकार--१. अहंकृतिरहंकारोऽहमस्य स्वामीति ११. यदुदयात् एतेषां रसादिसप्तधातूनामस्थिरत्व- जीवपरिणामः । (युक्त्यनु. टी. ५२, पृ. १३२)। मुत्तरोत्तरपरिणामो भवति तदस्थिरनाम । (मूला. २. ये कर्मकृता भावा: परमार्थनयेन चात्मनो भिन्नाः। वृ. १२-१९६) । १२. यदुदये जीवस्यास्थिरा ग्रीवा- तत्रात्माभिनिवेशोऽहंकारोऽहं यथा नृपतिः ।। (तत्वादयो भवन्ति तदस्थिरनाम । (कर्मवि. पू. व्या. ७५, नु. १५)। ३. अहंकारोऽहमेव रूपसौभाग्यसम्पन्न प. ३३)। १३. यस्योदयादीषदूपवासादिकरणे स्व- इति । (त. भा. सिद्ध. व. ८-१०)। ४. कर्मजनिल्पशीतोष्णादिसम्बन्धाद्वाऽङ्गोपाङ्गानि कृशीभवन्ति तदेह-पुत्र-कलत्रादौ ममेदमिति ममकारस्तत्रैवाभेदेन तदस्थिरनाम । (त. सुखबो. वृ. ८-११)। १४. गौर-स्थूलादिदेहोऽहं राजाहमित्यहंकारलक्षणमिति । यददयवशाज्जिहादीनामवयवानामस्थिरता भवति (ब. द्रव्यसं. टी. ४१)। तदस्थिरनाम । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. २३-१६३, पृ. २ जो कर्मजनित भाव वस्तुत: प्रात्मा से भिन्न हैं ४७४; धर्मसंग्रहणी मलय. वृ. ६२०; षष्ठ कर्मः उनमें अपनेपन का जो दुराग्रह होता है उसका मलय. वृ. ६; पंचसं. मलय. वृ. ३-८, पृ. ११७; नाम अहंकार है। प्रव. सारो. वृ. १२६५) । १५. यदुदयेन भ्र-जिह्वाद्य- अन्निश - अहोरात्रमष्टप्रहरात्मकमहन्निशम् । वयवा अस्थिरा भवन्ति तदस्थिरनाम । (शतक. (प्राव. नि. हरि. वृ. ६६३)। मल. हेम. वृ. ३७-३८, पृ. ५०; कर्मवि. दे. स्वो. पाठ पहरों के समुदायरूप दिन-रात को अहन्निश वृ. ५०, पृ. ५८)। १६. जिह्वा-भ्रूप्रभृतीनामंगा- कहते हैं। वयवानां यस्य कर्मण उदयान्निष्पत्तिः (पुनः) शरीरे अहिंसा-अप्रादुर्भावः खलु रागादीनां भवत्यहिंसेजायते तत् अस्थिरनाम । (कर्मवि. परमा. व्या. व. ति । (पु. सि. ४४) । १४१, पृ. ५८) । १७. धातूपधातूनां स्थिरभावे- रागादि भावों को अनुभूति या अनुत्पत्ति को नानिवर्तनं यतस्तदस्थिरनाम । (गो. क. जी. प्र. टी. अहिंसा कहते हैं। ३३)। १५. अस्थिरभावकारकमस्थिरनाम। (त. अहिंसाणुव्रत-१. सङ्कल्पात् कृतकारितमननाद्योवृत्ति श्रुत. ८-११)। १६. तद्विपरीतमस्थिरनाम, गत्रयस्य चरसत्त्वान् । न हिनस्ति यत्तदाहुः स्थूलयदुदयाज्जिह्वादीनां शरीरावयवानामस्थिरता । वधाद् विरमणं निपुणाः ।। (रत्नक. श्लो. ५३)। (कर्मप्र. यशो. वृ. १, पृ. ७-८)।
२. त्रसप्राणिव्यपरोपणान्निवृत्तोऽगारीति पाद्यमणु२. जिसके उदय में कुछ उपवास आदि के करने से व्रतम् । (स. सि. ७-२०)। ३. प्राणातिपाततः तथा थोड़े शीत या उष्णता के सम्बन्ध से अंग-उपांग स्थूलाद्विरतिः । (पद्मच. १४-१८४)। ४. द्वीन्द्रियाकृशता को प्राप्त होते हैं उसे अस्थिर नामकर्म कहते दिव्यपरोपणान्निवृत्तः । द्वीन्द्रियादीनां जनमानां हैं । ३ जिस कर्म के उदय से शरीर के कान व जीभ प्राणिनां व्यपरोपणात् त्रिधा निवृत्तः अगारीत्याद्य
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org