________________
“अहद्भाव १३२, जैन-लक्षणावली
[अलात न्यमर्पितम् । अनेकान्तात्मकस्य वस्तुन: प्रयोजन- होइ अरिहंतो। चउतीसग्रइसयगुणा होति हु तस्सवशात् यस्य कस्यचिद् धर्मस्य विनक्षया प्रापित- इट्ठपडिहारा ।। (बोधप्रा. ३२) ४. देवासुर-मणुप्राधान्यम् अर्थरूपमर्पितमुपनीतमिति यावत् । (त. एसुंअरिहा पूना सुरुत्तमा जम्हा । परिणो हंता वा. ५, ३२, १) । ३. अर्पितं निदर्शितमुपात्तं विव- रयं हंता अरिहंता तेण वुच्चंति ॥ (प्राव. नि. क्षितमित्यनन्तरम् । (त. भा. हरि. वृ. ५-३१)। ९२२)। ५. वंदणा-णमंसणा-पूयणादि अरहंतीति ४. अर्पितं निदर्शितमुपात्तम् । (त. भा. सिद्ध. व. अरहंता, अरिणो वा हंता अरिहंता । (नन्दी. चू. पृ. ५-३१)। ५. वस्तु तावदनेकान्तात्मकं वर्तते । तस्य ३८)। ६. अशोकाद्यष्टमहाप्रातिहार्यादिरूपां पूजावस्तुनः कार्यवशात् यस्य कस्यचित् स्वभावस्य प्रापि- महन्तीत्यर्हन्तः, तीर्थकरा इत्यर्थः । (श्रा. प्र. टी. १, तमपितं प्राधान्यम् उपनीतं विवक्षितामिति यावत् । नन्दी. मलय. वृ. सू. ४०, पृ. १६२, पंचसूत्र व्या. (त. वृत्ति श्रुत. ५-३२)।
४; ललितवि. पृ. ७६ व ८६; प्राव. हरि. वृ. १प्रयोजन के वश अनेकान्तात्मक वस्तु के जिस नि. ७०, पृ. ४८; नि. १७९, पृ. ११९; नि. किसी धर्म को विवक्षावश जो मुख्यता प्राप्त होती ४१७, पृ. १६६) । ७. अरिहन्ति, अन् अशोकादिहै उसे अर्पित कहते है।
महापूजार्हत्वात्, अविद्यमानं वा रहः एकान्तं प्रच्छन्नं वि-सम्मद्दसणि पस्सइ जाणइ णाणेण सर्वज्ञत्वाद् यस्य सोऽरहाः। (प्रौपपा. अभय. वृ. १०, दब्व-पज्जाया । सम्मत्तगुणविशुद्धो भावो अरुहस्स पृ. १५; दशवै. नि. हरि. वृ.१-६०, पृ. ६२; प्राव. णायव्वो ।। बोधप्रा. ४१)।
नि. मलय. वृ. ७० व १७६, पृ. ७६ व १६१)। सम्यक्त्व गुण से विशुद्ध होकर जो दर्शन से द्रव्यों ८. अतिशयपूजार्हत्वाद्वार्हन्तः । स्वर्गावतरण-जन्मा
और उनकी पर्यायों को देखता है, तथा ज्ञान से उन्हें भिषेक - परिनिष्क्रमण-केवलज्ञानोत्पत्तिपरिनिर्वाणेष -जानता है, यह अर्हन्त का स्वरूप है।
देवकृतानां पूजानां देवासुर-मानवप्राप्तपूजाभ्योऽघिजनन- १. अहंदादीनां यशोजननं कत्वादतिशयानामहत्वात् योग्यत्वात् अर्हन्तः । (धव. विदुषां परिषदि अन्येषामविश्वदिनां दृष्टेष्टविरुद्ध- पु. १, पृ. ४४)। वचनताप्रदर्शनेन निवेद्य तत्संवादिवचनतया महत्ता- १ भगवान् अरहंत चूंकि नमस्कार व पूजा के योग्य प्रख्यापन भगवतां वर्णजननम् ।। (भ. प्रा. विजयो. होते हुए देवों में सर्वश्रेष्ठ हैं, तथा ज्ञानावरण और ४७) । २. सुगतादीनां दृष्टेप्टविरुद्धवचनताप्रका- दर्शनावरण रूप रज एवं मोह और अन्तराय रूप शनेनासर्वज्ञत्वं प्रज्ञाप्य तत्संवादिवचनतया महत्त्व- अरि के. विघातक हैं; अतएव वे 'अहंन्' इस सार्थक प्रख्यापन महतां वर्णजननम् । (भ. प्रा. मला.४७)। नाम से प्रसिद्ध हैं। सर्वज्ञता से रहित अन्य- बुद्ध, कपिलव कणाद आदि अलङ्कृत-१. अन्यान्यस्वरा शेषकरणन यदलके-- वचनों में प्रत्यक्ष ब अनमान से विरोध दिखला कृतमिव गीयते तदलङ्कृतम् । (रायप. पू. १३१)। कर भगवान् अर्हन्त के वचनों में विसंवाद रहित २. अलङ्कृतमुपमाद्यलकारोपेतम् । (व्यव. भा. होने से महत्त्व को प्रकट करना, इसका नाम अर्हद्- मलय. वृ. ७-१६०) । ३. अन्योऽन्यस्फुटशुभवर्ण जनन है।
स्वरविशेषाणां करणादलङ्कृतम् । (जम्बूद्वी. व. अर्हन- १. अरिहंति णमोक्कारं अरिहा पूजा सुरु- १-६)। तमा लोए। रजहता अरिहति य अरहंता तेण विविध स्वरविशेषोंके करनेसे जो अलकृतके समान उच्चंते ॥ हंता अरिं च जम्मं अरहंता तेण गाया जाता है उसे अलंकृत कहा जाता है । २ उपमा वच्चंति।। अरिहंति वंदण-णमंसणाणि अरिहंति आदि अलंकारों से युक्त होने के कारण जिनवचन पूय-सबकारं । अरिहंति सिद्धिगमणं अरहंता तेण को अलंकृत–अलंकार गुण युक्त-माना जाता है। उच्चति ।। (मूला. ७-४ व ७,६४-६५)। २. घण- अलात-अलायं नाम उम्मुग्राहियं पंजर-(पज्ज.)घाइकम्मरहिया केवलणाणाइपरमगुणसहिया । लियं । (दशवै. चू. पू. १५६)।। चोत्तीसातिसयजुदा अरिहंता एरिसा होति । (नि. उल्मक-अर्धदग्ध-जलते हुए काष्ठका नाम अलात सा. ७१) । ३. तेरहमे गुणठाणे सजोइकेवलिय है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org