________________
अयशः कीर्ति ]
६. ऋतूनां त्रितयं अयनम् । (ह. पु. ७-२२; त. सुखबो. ३-३८; नि. सा. टी. ३१; म. पु. २ - २५) । १०. तिणि उडू श्रयणमेक्को दु । (जं. दी. प. १३-७ ) । ११. रिउतियभूयं श्रयणं । ( भावसं. दे. ३१५) ।
१ तीन ऋतु ( २३ = ६ मास) को प्रयन कहते हैं । ७ सूर्य के दक्षिण गमन और उत्तर गमन का नाम अयन है, जिसे क्रम से दक्षिणायन और उत्तरायण कहा जाता है ।
यशः कीर्ति - १. तत् ( पुण्यगुणख्यापनकारणं यशस्कीर्तिनाम ) प्रत्यनीकफलमयशः कीर्तिनाम | ( स. सि. ८ - ११ ; त. इलो. ८-११) । २. तद्( यशोनिवर्तकयशोनाम - ) विपरीतमयशोनाम | ( त. भा. ८ - १२ ) । ३. तत्प्रत्यनीकफलमयशस्कीर्तिनाम | पापगुणख्यापनकारणम् अयशः कीर्तिनाम वेदितव्यम् । (त. वा. ८, ११, ३६; भ. प्रा. मूला. टी. २१२४) । ४. अयशःकीर्तिनामोदयादुदास्यजनैर्निन्दितस्वभावो भवति । (पंचसं स्वो वृ. ३ - १२७) । ५. जस्स कम्मस्सुदएण संताणमसंताणं वा अवगुणाणमुब्भावणं जणेण कीरदि तस्स कम्मस्स
सकित्तिणा । ( धव. पु. ६, पृ. ६६ ); जस्स कम्मस्सुदएण जसो कित्तिज्जइ लोएण तं श्रजसकित्तिणाम । ( धव. पु. १३, पृ. ३६६ ) । ६. तद्विपरीतमयशोनाम दोषविषया प्रख्यातिरयशोनामेति । ( त. भा. सिद्ध. वृ. ८- १३, पृ. १६३) । ७. तत्प्रत्यनीकमपरमयशस्कीर्तिनाम, यदुदयात् सद्भूतानामसद्भूतानां चाप्यगुणानां स्थापनं तदयशस्कीतिनाम (मूला. वृ. १२ - १६६ ) । ८. पापगुणख्यापनकारणमयशस्कीर्तिनाम । ( त सुखबो. ८, ११) । ६. यदुदयवशान्मध्यस्थस्यापि जनस्य प्रप्रशस्यो भवति, तदयशःकीर्तिनाम । (षष्ठ कर्म. मलय वृ. ५; प्रज्ञाप. मलय. वृ. २६३, पृ. ४७५; पंचसं. वृ. ३ - ६; कर्मप्र. वृ. १ - ६) | १०. अयशः प्रधाना कीर्तिरयशः कीर्तिः यदुदयाज्जीवस्य लोका प्रवर्णवा दादीन् गृह्णन्ति तदयश: कीर्तिनाम । ( कर्मवि. परमा. ७५, पू. ३३) । ११ यदुदयात् पूर्वप्रदर्शिते यशः कीर्तिः न भवति तदयश कीर्तिनाम । ( कर्मवि. दे. स्व. वृ. ५० ) । १२. पुण्ययशसः प्रत्यनीकफलमयशस्कीर्तिनाम । (गो. क. जी. प्र. टी. ३३) । १३. पापदोषप्रकटनकारणम् अयशः कीर्तिनाम । (त.
Jain Education International
[योगिकेवली
वृत्ति श्रुत. ८-११) ।
५ जिस कर्म के उदय से जनों के द्वारा सत् और असत् अवगुणों का उद्भावन किया जाता है उसे प्रयशस्कीति नामकर्म कहते हैं ।
१२३, जैन- लक्षणावली
श्रयुत -- XXX दशाहतं तद्धययुतं वदन्ति ॥ ( वरांग २७ - ७) ।
दश से गुणित हजार (१०००X१०-१००००) को त कहा जाता है । प्रयोग - १. प्रदह्याधातिकर्माणि शुक्लध्यान- कृशानुना । प्रयोगो याति शीलेशो मोक्ष-लक्ष्मीं निरास्रवः ॥ ( पंचसं श्रमित. १ - ५० ) । २. प्रयोगो मनोवाक्कायव्यापारविकलः । ( धर्मवि. वृ. ८-४८, पू. १०१) ।
जो शुक्लध्यानरूप अग्नि से घातिया कर्मों को नष्ट करके योगों से रहित हो जाता है उसे प्रयोग या प्रयोगकेवली कहते हैं ।
प्रयोगकेवली - १. न विद्यते योगो यस्य स भवत्ययोगः, केवलमस्यास्तीति केवली, प्रयोगश्चासौ केवली च प्रयोगकेवली (धव. पु. १, पृ. १६२ ) । २. योगानां तु क्षये जाते स एवायोगकेवली । (योगशा. १-१६) । देखो प्रयोग |
प्रयोगव्यवच्छेद - १. विशेषणसंगतैवकारोऽयोगव्यवच्छेदवोधकः, उद्देश्यतावच्छेदकसमानाधिकरणाभावाप्रतियोगित्वम् ।। ( सप्तभं. पृ. २५) । २. विशेषणेन सह उक्तः (एवकारः) प्रयोगं व्यवच्छिनति । (सिद्धिवि. ३२-३३, पृ. ६४७) । विशेषण के साथ प्रयुक्त एवकार ( अवधारणार्थक अव्यय) को प्रयोगव्यवच्छेद कहते हैं । जैसे- शंख पाण्डुर ही होता है ।
प्रयोगिकेवलिगुणस्थान - योगः पूर्वोक्तो विद्यते यस्यासौ योगी, न योगी प्रयोगी, अयोगी चासौ केवली च अयोगिकेवली, तस्य गुणस्थानमयोगिकेवलिगुणस्थानम् । (पंचसं मलय. वृ. १ - १५, पृ. ३२) ।
योग से रहित हुए प्रयोगिकेवली के गुणस्थान (१४) को प्रयोगिकेवलिगुणस्थान कहते हैं । प्रयोगिकेवली - तदो कमेण विहरिय जोगणिरोहं काऊ प्रयोगकेवली होदि । ( धव. पु १, पृ. २२३) जो योगों का निरोध कर चुके हैं, ऐसे चौदहवें गुण
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org