________________
જીવન-દર્શન
વડે વિરલ અને અપાર્થિવ એવા વિષયો તેમજ કલાકારોનાં સંવેદનને કાચબદ્ધ કર્યા છે. આ કાવ્ય મહાકવિ નાનાલાલ, દી. બ. કેશવ હર્ષદ ધ્રુવ તથા શ્રી નરસિંહરાવ ભોલાનાથ દિવેટિયા જેવા પ્રસિદ્ધ ગુજ૨ સાક્ષરોની સારી પ્રશંસા મેળવી હતી. મોડર્ન રિવ્યુએ પણ તેની સમાલોચના કરતાં ઊંચે અભિપ્રાય આપે છે. સુપ્રસિદ્ધ કલાકાર અને કલાગુરુ શ્રી રવિશંકર રાવળે તેમના “અજંતાના કલામંડપમાં આ કાવ્યનાં અવતરણે છૂટથી ટાંકયાં છે. ' આ ખંડકાવ્યને સંસ્કૃત અનુવાદ ડો. રુદ્રદેવ ત્રિપાઠીએ કર્યો છે અને તે પુસ્તિકારૂપે શ્રી રામપ્રસાદ બક્ષીના હાથે પ્રકાશન પામેલ છે. તેને અંગરેજી અનુવાદ પણ થયેલું છે, પરંતુ હજી તે અપ્રગટ છે.
શ્રી ધીરજલાલભાઈએ પંચતંત્રના પાંચેય તંત્રને ૧૫૫ જેટલા દુહાઓમાં ઉતારી “પંચતંત્રસાર” નામની એક રચના પણ કરેલી છે, જે હજી પ્રસિદ્ધિનો પ્રકાશ પામી નથી. - શ્રી ધીરજલાલભાઈએ કેટલાક મુક્તકે રચેલાં છે, ઉપરાંત કેટલીક સમસ્યા પૂર્તિઓ . કરેલી છે. તેમજ પ્રહેલિકાઓ, શૃંખલાજાતિ વગેરે કાવ્યરચનાઓમાં પણ રસ દાખવેલે . છે. તેમાંના કેટલાંક કાવ્યો આ ગ્રંથમાં જોઈ શકાશે. - અવધાન પ્રયોગ કરતાં તેમને શીઘ કાવ્યરચના કરવાના પ્રસંગો આવેલા છે અને તેમાં કઈ કઈ વાર ભારે કસોટી પણ થઈ છે, પરંતુ તેમાં તેઓ બરાબર પાર ઉતર્યા છે.
સને ૧૯૩૭માં તેઓ અવધાન પ્રયોગો માટે કરાંચી ગયા, ત્યાં શ્રી ટી. . શાહને મેળાપ થયો. તેઓ તેમની કવિતા સાંભળવા ઘણા ઉત્સુક હતા, એટલે મિલન થતાં જ કહ્યું કે “મારું નામ આવે એ રીતે ધાર્મિક ભાવનું કાવ્ય સંભળાવે.’ તરત જ શ્રી ધીરજલાલભાઈએ સંભળાવ્યું.
ટીલા ટપકાં શું કરો ? જીવન સુધારે આપ;
શાન્તિમય કરુણા વિષે, હરિશું હોય મિલાપ. ( ટી. જી. શાહને આથી આનંદ થયો, પણ તરત જ તેમણે બીજો પ્રસ્તાવ કર્યો કે મારી પુત્રીનું નામ કંચન છે, તેનું નામ આવે એવું કાવ્ય સંભળા, પણ તેમાં તેને શું ભાવે છે અને શું નથી ભાવતું ? તેનું વર્ણન આવવું જોઈએ. નામવાળી કવિતા રચવાનું કામ અઘરું ન હતું, પણ તેને શું ભાવે છે અને શું નથી ભાવતું ? એ વાત અંદર શી રીતે લાવવી? એ પ્રશ્ન હતે. છતાં શ્રી ધીરજલાલભાઈએ સરસ્વતીદેવીનું સ્મરણ કરીને નીચેની કવિતા સંભળાવી ?
