________________
જીવન-દશન
શિરછત્ર ગુમાવ્યું
તેમના પિતાશ્રી છેલ્લાં બે વર્ષથી ગોધરા નજીક ટુવા સ્ટેશને એક દુકાનમાં ભાગીદાર તરીકે જોડાયા હતા અને ત્યાંથી અહીં આવ-જા કરતા હતા. છેવટે તેમણે નિર્ણય કર્યો હતો કે મારા આખા કુટુંબને ત્યાં લઈ જવું. આ વખતે શ્રી ધીરજલાલ ભાઈને બે નાની બહેન હતી. તેમાંની પહેલીનું નામ ઝવેરી અને બીજીનું નામ શાન્તા હતું.* આ રીતે આ વખતે તેમના કુટુંબમાં પાંચ જણ હતાં. તેમણે ઘર સમેટવા માંડયું અને અગત્યની વસ્તુઓનાં પોટલાં બાંધ્યાં. એવામાં શ્રી ટોકરશીભાઈને તાવ આવ્યો અને માત્ર બે જ દિવસની માંદગીમાં સં. ૧૯૭૦ના કારતક સુદિ ૧ની મેડી રાત્રે તેમનું અવસાન થયું. એ વખતે ગામમાં રામલીલા રમાઈ રહી હતી, તેને ખેલ બંધ થશે અને ગામમાંથી એક મઈ માણસ એકાએક ચાલ્યા જવાને આઘાત સહુએ અનુભવ્યું.
તેમને ખરખરો કરવા ગામેગામના સાથે આવવા લાગ્યા. તેમને માટે રસોડું ચલાવવું પડતું અને ઘીમાં બળેલી રોટલીઓ પીરસવી પડતી. આ વ્યવહાર લગભગ એક મહિના સુધી ચાલ્યું. તેને ખર્ચ આશરે રૂપિયા બસો-અઢીસો થયે, જે મણિબહેને પિતાના દાગીના વેચી પૂરે કર્યો. એ વખતના રિવાજ મુજબ વિધવાએ અગિયાર મહિના સુધી પૂણે પાળવો પડતો એટલે તેઓ ખૂણે પાળવા લાગ્યા.
પાસે મૂડી હતી નહિ, તેમજ આવકનું કોઈ સાધન પણ હતું નહિ, એટલે જીવનનિર્વાહની કઠિન સમસ્યા ખડી થઈ. શ્રી મણિબહેને જાતમહેનત કરી તેને ઉકેલ આવા નિર્ણય કર્યો. આ નિર્ણય અનુસાર તેઓ વહેલી સવારે ઊઠી અન્ય લેકેનું દળણું દળતા તથા બપોરે ભરતગૂંથણનું કામ કરી આપતા અને એ રીતે જે મહેનતાણું પ્રાપ્ત થતું. તેમાંથી પિતાને તથા સંતાનને નિર્વાહ કરતાં. કેઈવાર પાડોશણ બહેને કહેતી કે “બહેન! તમારા માથે બહુ વીતી !' ત્યારે તેઓ જવાબ દેતાઃ “દમયંતી, સીતા, દ્રૌપદી વગેરેએ જે સહન કર્યું છે, તેના પ્રમાણમાં મારું દુઃખ તે કંઈ નથી. એ તે કાલે ચાલ્યું જશે અને બધાં સારા વાના થશે. આ સ્થિતિમાં જે તે પિતાની નિત્ય ધર્મકિયાએ કરવાનું ચૂકતા નહિ.
શ્રી ધીરજલાલભાઈ તેમને ગૃહકાર્યમાં મદદ કરતા, એટલે કે કૃવે જઈ પાણી ભરી અવતા, છાણ-માટીની જરૂર હોય તે તે પણ લઈ આવતા અને શાક-પાંદડું તથા અનાજ વગેરે પણ ખરીદી લાવતા. તેમની પાડોશમાં રહેતા દોશીભાઈએ તેમના આ કામમાં શકય એટલી મદદ કરતા.
૪ આ બંને બહેને લગ્ન થયા પછી થોડાં થોડાં વર્ષે અવસાન પામેલી છે.
