________________
૧૨૦
જીવન-દશન લિચે આ પહેલાં આ શેરની ઉપલી પંક્તિ હતી, તેમાં હતું કે તેઓએ આ બધું કર્યું છે પણ પિતાના નામ માટે નહિ,
“અજન્તાનો યાત્રી” ઉપરાંત તેમણે અન્ય રચનાઓ પણ કરી છે. આ રચનાઓ જોતાં શ્રી ધીરજલાલ ટેકરશી શાહનું છેદ પરનું પ્રભુત્વ તુરત પરખાઈ આવે છે. વર્ણન છટાને મહાવરો જણાઈ આવે છે. પ્રાસાનુપ્રાસની ચીવટ જોઈ શકાય છે. ગેય રચનાઓમાં કવિ નાનાલાલની આછી આછી અસર સ્વાભાવિક રીતે જ આવી ગઈ છે, કારણ કે કવિ નાનાલાલ પિતાના જમાના પર ત્યારે છવાઈ ગયા હતા. એમનું શબ્દલાલિત્ય, ડેલન, મંજુલતા અને લય છટા ગુજરાતી સાહિત્યમાં આગવું સ્થાન ધરાવે છે.
આ પ્રકીર્ણ નાની નાની છબદ્ધ અને ગેય રચનાઓ દ્વારા શ્રી ધીરજલાલભાઈએ ધર્મભાવના, સદૂભાવના સબોધ, પ્રાર્થના અને ફિલસૂફીનું ચિંતન-મનન વહાવ્યું છે. તેટક, શિખરિણી, અનુષ્ટ્રપ, ઉપજાતિ, વસંતતિલકા અને હરિગીત જેવા દે, દેહ, પદ, ગરબી વગેરે માત્રામેળ રચનાઓ પર હાથ અજમાવ્યું છે.
રચનાઓમાં રાષ્ટ્રભક્તિ પણ છે. માનવપ્રેમ, પ્રભુપ્રત્યેની શ્રદ્ધા, પ્રકૃતિપ્રેમ, પંખી, પુપ, ગિરિવર, સરેવર, સાગર, સરિતા, ઝરણાં, વનરાજિ વગેરેનાં શબ્દાલેખને શ્રી ધીરજલાલભાઈની આ રચનાઓમાં જોવા મળે છે. “શરણાઈ અને ઢેલ નામની કૃતિમાં દલપત શૈલિની છટા છે. એકાદ ઉર્દુ કૃતિ પણ તેમણે અજમાવી છે. આ ઉપરાંત ઉખાણાં છે, પ્રહેલિકા છે, બહિર્લીપિકા છે.
અજન્તા યાત્રી માં જેમ ભાષાની પ્રશિષ્ટતા છે, તેમ આ પ્રકીર્ણ રચનાઓમાં ભાવની સરળતા અને વર્ણનની પ્રાસાદિક્તા છે. કવિતાભક્તિ ક્યાંક ક્યાંક કાલીઘેલી છે, પણ તેની સચ્ચાઈ વિશે શંકા નથી. નિષ્ઠા નીતર્યા નીર જેવી છે. કલાનું કઈપણ સ્વરૂપ હોય, તેના ભૌતિક હેતુ ગમે તે હોય પણ તેને આધ્યાત્મિક ઉદેશ તે પરમાર્થને પ્રાર્થનાને અને પરમાર્થને પામવાને છે. - શ્રી ધીરજલાલભાઈની કવિતા કેવી આશાવાદી છે, કેવી સમથલ છે, કેવી પ્રૌઢ છે, કેવી સ્વસ્થ છે, તે તેમની જ બે પંક્તિમાંથી આપોઆપ સમજાય છે. -
વિશ્વમાં સઘળે રસ ભર્યો છે, એક અખંડ અપાર;
ધીરજથી રસપાન કરતાં, રસ ભર્યો સંસાર. ઘણી મોટી વાત તેમણે કહી દીધી છે. માનવીને જે પીતાં આવડે તે માત્ર જીવનમાં જ નહિ, સમગ્ર વિશ્વમાં બધે જ રસઝરણાં વહે છે. એ ઝરણું એકધારાં છે, અખંડ છે અને અપાર છે. જીવનની તડકી છાંયડી વચ્ચેથી પૈર્યપૂર્વક પસાર થઈએ અને રસનું પાન કરીએ તે સંસાર રસભર્યો બની જાય. આ દષ્ટિ અનુભવમાંથી જન્મેલી છે. એમની
