________________
પ્રવાસન
આગળ વધી ચીનની સરહદ પર પહોંચ્યા અને પગપાળા પ્રવાસ કરવા લાગ્યા, ત્યારે અમારી સ્થિતિ આથી પણ વિશેષ એકલવાયી બની ગઈ ચારે બાજુ જંગલ જ જંગલ! પણ તેમાં આપણા દેશને વડ કે પીપળો, અબ કે જાંબુ, સાગ કે સીસમ, ખાખરે કે ખદિર યા આવળ-બાવળ કંઈ પણ લેવામાં આવે નહિ, બધાં જ વૃક્ષે જુદી જાતનાં! ત્યાં વેલીઓ પણ ઘણું ઊગેલી, પરંતુ જેનાથી અમે પરિચિત હતા, એવી એક પણ વેલી નજરે પડતી નહિ. રસ્તામાં ઝરણે આવે, ત્યાં પણ જુદી જ પરિસ્થિતિ ! તેનું પાણી એમ ને એમ એટલે માત્ર ગાળીને જ પીવાય નહિ. પહેલાં તેમાં પિટાશ . પરમેંગેનેટની થેડી ભૂકી નાંખવી પડે, પછી તેને થોડી વાર એમ ને એમ રહેવા દેવું પડે અને ત્યારે જ તે પીઈ શકાય. નહિ તે ભયંકર મેલેરિયા લાગુ પડો જ સમજે. અઘોર જંગલ એટલે જંતુઓનું જે પણ એટલું જ ! તેને ગણગણાટ એટલે બધે થાય કે કાને કપડું વીંટાળ્યા વિના યા મોઢે બુકાની બાંધ્યા વિના ચાલી શકાય જ નહિ, ખાવાનું આગલા દિવસે ખૂટી ગયું હતું અને ત્રણ દિવસ સુધી એટલે ભામે પહોંચીએ ત્યાં સુધી રસ્તામાં કંઈ ખાદ્ય સામગ્રી મળવાનો સંભવ હતો નહિ, એટલે બાકી રહેલા બશેર ગોળ પર જ નભવાનું હતું. દિવસમાં બે ત્રણ વાર તેનું પાણી બનાવીને પીતા અને સામે પડેલ દુર્ગમ માર્ગ વટાવ્યે જતા. અમારામાં પ્રવાસને જુસ્સો અદમ્ય હતું, એટલે ખાનપાન કે વિશ્રામની મુશ્કેલીઓને અમે હશે બરદાસ કરી લેતા, પણ એકલવાયાપણું મારી દેતું. જેને અમે આપણું કે પોતાનું કહીએ એવું અહીં કંઈ જ ન મળે. એવામાં સાથીએ બૂમ મારી: જુઓ, જુઓ, આપણા દેશને પીપળો!” અને અમારાં મનની સ્થિતિ એકાએક પલટાઈ ગઈ તેમાં અકથ્ય આનંદને ભાવ ઉભરાવા લાગ્ય, હર્ષની અપૂર્વ લાગણી ઉત્પન્ન થઈ. અમે તેની પાસે ગયા, તેની શીળી છાયામાં બેઠા અને ઘણા વખતે કોઈ સ્વજનને ભેટતા હોઈએ તે અનુભવ કર્યો. હજી રસ્તો ઘણે કાપવાને હતા, એટલે થોડીવારે ત્યાંથી ઉઠવું પડ્યું, પણ ઉડવાનું મન થતું નહતું. તાત્પર્ય કે અજાણ્યા દૂરના પ્રદેશમાં આપણું એક વનવૃક્ષ પણું વહાલું લાગે છે.
