________________
[૩]
એકલવાયાપણું
ડાંગના જંગલે, અરવલ્લીની પર્વતમાળા, સહ્યાદ્રિના ઘાટ, કાશ્મીરને રમણીય પાર્વતીય પ્રદેશ અને હિમાલયનાં કેટલાંક સૌંદર્ય સ્થાને જોયા પછી સને ૧૯રમાં અમે બ્રહ્મદેશના પ્રવાસે ગયા હતા. ત્યાં પ્રથમ દક્ષિણ બ્રહ્મદેશ અને પછી ઉત્તર બ્રહ્મદેશને પ્રવાસ કરી શાન સ્ટેટમાં દાખલ થયા હતા કે જ્યાં માઈલે વટાવ્યા પછી કઈક હિંદીનું મોઢું જોવા મળે છે. ત્યાં કેઈ યે, શીખ કે મલબારી કાકે જોવામાં આવતે - કે “આ આપણે હિંદી ભાઈ” એવી લાગણી અમારા મનમાં સહજ થઈ આવતી. અમે તેમને પૂછતા કે “અહીં શું કરો છે? કયારથી આવેલા છે? કામધંધો કે ચાલે છે?” તેઓ અમને પૂછતા કે “કયાંથી આવો છો ? શું કામે નીકળ્યા છો? અહીંથી કયાં જશે?” વગેરે. આટલે વાર્તાલાપ પણ અમારા મનને આનંદથી ભરી . દેતે, કારણ કે તેમના સિવાય અમારી સાથે આટલી વાત કરનાર પણ આ પ્રદેશમાં . બીજું કઈ ન હતું. અમે શાન લેકની ભાષા ન સમજીએ, શાન લોકે અમારી ભાષા ન સમજે, ત્યાં વાર્તાલાપ થાય શી રીતે ? તેમનું સાડા ત્રણથી ચાર ફૂટ જેટલું ઠીંગણું કદ, વિચિત્ર વેશભૂષા અને ગળા તથા પગમાં પિત્તળની સંખ્યાબંધ હાંસડીઓ જોઈ અમને ખૂબ કુતૂહલ થતું અને કેટલીક વાર હસવું પણ આવતું. આ જ સ્થિતિ તેમની હતી. અમે તેમના ભાવ તથા ઇગિત પરથી જોઈ શકતા હતા કે તેમને અમારી સેવા પાંચ ફૂટ ઊંચાઈ પૂબ વરવી લાગતી હતી અને આ માણસે આટલા બધા ઊંચા કેમ વધી ગયા હશે ? એ પ્રશ્ન ભારે મુંઝવણ કરનારો થઈ પડયા હતા. વળી મનુષ્ય તે આભૂષણોથી જ શોભે એવી તેમની દૃઢ માન્યતા હતી, એટલે અમે તેમને સાવ શોભા. રહિત લાગતા હતા. કદાચ એમણે એમ પણ માન્યું હશે કે આ ગરીબ માણસને પિત્તળની એક હાંસડી પહેરવા જેટલી મૂડી નહિ હોય, એટલે બિચારા શું કરે ? વો માટે પણ એમને અભિપ્રાય એ જ હતું. તેમણે હાથે કાંતેલા, હાથે વણેલા અને હાથે રંગેલા લાલ-શ્યામ જાડા વસ્ત્રો એક જાતના ભરતકામ સાથે હાથે સીવીને પહેરેલાં હતાં. તેમને અમારાં માત્ર ખાખી રંગના સીધા સપાટ સંચે શીવેલાં વચ્ચે ક્યાંથી ગમે ? તે વિષે તેમણે ગમે તે કલ્પના કરી હોય, પણ અમારે પોશાક તેમને સાવ નમાલે અને સૌંદર્યહીન લાગતો હતે એ ચોક્કસ હતું. આ સ્થિતિમાં સારું અને ખેડું, સુંદર અને સુંદર કેને કહેવું ? તેને ઉત્તર પાઠકે પોતે જ આપે.
