________________
જીવન-મશન સ્મશાનભૂમિ,
તળાવની એક બાજુ મશાનભૂમિ આવેલી હતી. ત્યાં અમે નાના છોકરાઓ ભાગ્યે જ જતા. ત્યાં રાત્રે ભૂતની જમાત એકઠી થાય છે ને ડાકણે રાસડા લે છે, એવું સાંભળેલું, એટલે ત્યાં દિવસે જવાની હિંમત પણ થતી નહિ. મારો સ્મશાન વિષેને આ ખ્યાલ સુધરતા ઠીક ઠીક વખત લાગેલે. એ યાદગાર લીમડા ! - તળાવમાં દાખલ થવાના મુખ્ય રસ્તાની ડાબી બાજુએ પાળ પર ચાલીએ તો બે લીમડા આવતા. તેમાં એક લીમડે પીરનો કહેવાતે, કારણ કે તેના પર લીલી ધજા ફરકતી અને બીજો લીમડા હેલે કહેવાતે, કારણ કે તે ઊંચે ને સુંદર હતા. મહેમાનેને વિદાય આપવા માટે સામાન્ય રીતે ગામલેકે અહીં સુધી આવતા ને. પુત્રીઓ સાસરે જતી ત્યારે માના ખભા પર માથું મૂકીને છેલ્લી વાર અહીં રોઈ : લેતી. આ લીમડાએ આવી કેટલી પુત્રીઓને સાસરે જતી જોઈ હશે? એ બધાં દશ્ય આજે પણ મારા સ્મૃતિપટ પર તાજા થાય છે અને માતાનો સનેહ, કુટુંબીજનેને પ્રેમ, લેકોને ભલે-ભળો સ્વભાવ તથા પુત્રીઓની માતૃવત્સલતા મારા હૃદયમાં અવનવા ભાવ જન્માવી જાય છે. ટેકરી અને શરમાળિયા બાપજી
ત્યાંથી આગળ વધીએ તે તળાવની પાળ વધારે ઊંચી થતી કે જેને અમે કરી કહેતા હતા. કેઈની સામે જવું હોય કે સ્ટેશનથી આવી રહેલા માણસનું નિરીક્ષણ કરવું હોય તે ત્યાં ઊભા રહીને થઈ શકતું. આ ટેકરીથી થડેજ નીચે તળાવ તરફના ભાગમાં થેર અને કેરડાના ઝુંડની નીચે ચરમાળિયા બા૫જીનું સ્થાન હતું કે જ્યાં પત્થરના નાનાં મોટાં બે ત્રણ ફળાં (ફલક) મૂકેલાં હતાં અને તેમાં સર્પની આકૃતિઓ કેરેલી હતી. કેઈને ઓરી-અછબડા નીકળે કે શીતળાનો ઉપદ્રવ થાય તો આ સ્થાનની માનતા થતી અને દદી સારો થઈ જતાં અહી લાવી તેને પગે લગાડવામાં આવતું. પછી બાજરીના લોટની કુલેર અને ટેપરાની શેષ વહેંચવામાં આવતી. ગામડાનાં પ્રમાણમાં આ વસ્તુઓ સામાન્ય ન ગણાય, એટલે કોઈ પણ આવી માનતા ચડાવવા જવાનું છે, એવી ખબર પડતાં બીજા છેકરાઓ સાથે હું પણ તૈયાર થઈ જતો અને ત્યાં પહોંચીને કુલેર તથા ટોપરાની શેષ ખાવાને આનંદ માણતે. નાનું તળાવ
અમારું તળાવ બહુ મોટું પણ ન ગણાય અને બહુ નાનું પણ ન ગણાય. ગામના પ્રમાણમાં ઠીક ગણાય. પણ તે પ્રમાણમાં છીછરું હતું, માત્ર તેને એક તરફ ભાગ જ ઊંડે હતા, એટલે પાણી તે તરફ ભરાઈ રહેતું. આ તળાવનું પાણી મોટા
