________________
ગસાસ.
૧૭.
સૂરિશ્રીની સ`સ્કૃત કૃતિઓ,
તેમની વં કૃતિામાની ઉત્તમમાં ઉત્તમ અને મહાભારત કૃતિ સિદ્ધ જૈમ વ્યાકરણ છે, કે જે મવાલક્ષ શ્લોક પ્રમાણ પચાંગ વ્યાકરણ છે. આના પર અનેક વિદ્વાનેએ ટીકા લખી છે, એટલુજ નહિ પરંતુ આના વિષે એવું સભ્યતાથી કહેવાય છે કે સમ વ્યાકરણકાર પાણિનીનુ સિદ્ધાંતકૌમુદિવ્યાકરણ કે જે આના કરતાં મેટું છે તેના અભ્યાસ કરતા થતા જ્ઞાન કરતાં આમ વ્યાકરણનુ જ્ઞાન ચડે છે, અને તેની સાથે તે કરતાં વધારે મહેલાઈથી અને એાછા વખતમાં શીખી શકાય છે. તે વ્યાકરણ તે સબંધે નીચેની ઉક્તિઓ છે.
--
( ૧૭ )
किं स्तुमः शब्दपाथोधेर्हेम चंद्रयतेर्मतिम् । एकेनापि हि येनेदृक् कृतं शब्दानुशासनम् ॥
અર્થ - કાદરૂપી સમુદ્રને ઉલ્લાસમાન કરનાર હેમચંદ્ર મુનિની મુહિંની કેટલી સ્તુતિ કરીએ, કારણ કે તેણે એકલાએજ શબ્દાનુશાસન રચ્યુ છે. વળી તેમના વ્યાકરણુંના વખાણ કરતા એક કવિ કહે -
भ्रातः पाणिनि ! संहृणु मलपितं, कातंत्रकथा -- कथा मा कार्षीः कटु शाकटायन ! वचः, क्षुद्रेण चांद्रेण किम् । कः कर्णाभरणादिभिर्वठरयत्यात्मानमन्यैरपि श्रूयन्ते यदि नावदर्थमधुराः श्रीसिद्ध हेमोक्तयः ॥
Z
અયું. હું ભાઈ પાણિનિ ! હવે તુ તારા પ્રલાપ સકૅલી દે, કાતંત્ર વ્યાકરણ તા કથા જેવુ છે (એટલે તેનુ તેા શું કહેવુ'?). હું શાકટાયન, તુ તારા કટુવચન કાઢીશજ નહિ, અને ક્ષુદ્ર ચાંદ્ર વ્યાકરણથી શું સર્યું ! જ્યાં સુધી શ્રી સિદ્ધહેમની ઉક્તિમા– સિદ્ધહેમ વ્યાણમાં અની મધુરતા સ ભળાય છે. ત્યાં સુધી કંઠાભરણાદિ ખીજા ગ્રંથા ભણીયે. પુરૂષ પેાતાની બુદ્ધિને જડ કરે?!
આ વ્યાકરણને સિદ્ધહેમ, સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન, હૈમવ્યાકરણ એવા નામાથી એળખવામા આવે છે. આ પર અનેક વિદ્વાનાએ હારા શ્લે પ્રમાણવાળી ટીકાઓ લખી છે (નામ માટેનુ જૈન ગ્રંથાવલિ યુ.
