________________
૨૦
પષ્ટ પ્રકાશ
પરકીય પ્રવેશ, પારમાર્થિક કેમ નથી? जित्वापि पवनं नानाकरणैः क्लेशकारणैः । नाडीपचारमायत्तं विधायापि वपुर्गतम् ॥२॥ अश्रद्धेयं परपुरे साधयित्वापि संक्रमम् ।। विज्ञानकमसक्तस्य मोक्षमार्गीन सिध्यति ॥३॥
નાના પ્રકારના કલેશના કારણરૂપ આસનાદિકે કરી પવનને જીતીને અને શરીરની અંદર રહેલ નાડીના પ્રચારને પિતાને સ્વાધિન કરીને, તથા બીજાઓને માનવામાં ન આવે તેવું અન્યના શરીરમાં પ્રવેશ કરવાનું સિદ્ધ કરીને, પણ આવાં (પરકાયા પ્રવેશાદિ ) વિજ્ઞાનમાં આસક્ત થએલા મનુષ્યને મોક્ષમાર્ગ સિદ્ધ થતું નથી. ૨-૩,
સિદ્ધિ માટે પ્રાણાયામની જરૂર નથી. तन्नामोति मन:स्वास्थ्य प्राणायामैः कदर्थितम् । प्राणस्यायमने पीडा तस्यां स्याच्चिचविप्लवः ॥ ४ ॥ पूरणे कुंभने चैव रेचने च परिश्रमः। चिचसंक्लेशकरणान्मुक्तः प्रत्यूहकारणम् ॥५॥ પ્રાણાયામ કરી કદથના પામેલું મન, સ્વસ્થતા પામતું નથી, કેમકે પ્રાણને નિગ્રહ કરતાં શરીરને પીડા થાય છે, અને શરીરને પીડા થવાથી મનમાં ચપળતા થાય છે. પૂરક, કુંભક રેચક કરવામાં પારશ્રમ પડે છે. પરિશ્રમ કરવાથી મનમાં સંકલેશ (ખે) થાય છે અને મનની સંકલેશિત સ્થીતિ એ મોક્ષ માર્ગનું એક ખરેખર વિદ્યા છે. ૪-૫.
અહીં શિષ્ય શંકા કરે છે કે, પ્રાણાયામથી શરીરને પીડા અને મનની ચંચળતા થાય છે, તો એ બીજે કયે માગ છે, કે જેમાં શરીરને પીડા ન થાય અને મનની ચંચળતા શાંત પામે? આચાર્ય શ્રી ઉત્તર આપે છે કે તે મારા પ્રત્યાહાર છે. તેજ બતાવે છે કે,
પ્રત્યાહાર, - ઇંદિઃ સમુપાશ વિષમ્ય ગરવી. . ! धमध्यानकवे पश्चान्मनः कुर्यात निधलम् ॥६॥
