________________
રસાર ભાવનાનું સ્વરૂપ,
૧૦૭
સંસાર ભાવનાનું સ્વરૂપ, श्रोत्रियः श्वपचः स्वामी पतिव्रह्मा कृमिश्च सः। संसारनाट्ये नटवत् संसारी इंत चेष्टते ॥६५॥ न याति कनमां योनि कतमां वा न मुंवति । संसारो कर्मसंबंधादवक्रयकुटीमित्र ॥६६॥ समस्तलोकाकाशेऽपि नानारूपैः स्वकर्मभिः। वालाग्रमपि तन्नास्ति यन स्पृष्ट शरीरिभिः ॥६७ ॥
આ સંસારની અનેક નિઓમાં પરિભ્રમણ કરવારૂપ નાટક કર્મમાં નટની માફક સ સારી છે ચેષ્ટા કરે છે અહે ! તેમાં વેદન પારગામી પણું મરી કમાણે ચડાળ થાય છે. સ્વામી મરીને સેવક થાય છે, અને પ્રજાપતિ કમી આદિપણે ઉત્પન્ન થાય છે. સંસારી છે કર્મના સંબધથી ભાડાની કેટડીની માફક કઈ એનિમાં પ્રવેશ કરતા નથી કે કઈ યોનિનો ત્યાગ નથી કરતા? અર્થાત દરેક સ્થળને ત્યાગ કરે છે અને તેમાં પ્રવેશ પણ કરે છે. આ સમસ્ત લોકાકાશની આ દર એક વાળાગ્ર જેટલો પણ એ ભાગ નહિ મળી શકે કે પોતાના કર્મો વડે અનેક રૂપો ધારણ કરી આ પ્રાણીઓએ તે સ્થળનો સ્પર્શ ન કર્યો હોય. (એમ સ સારપરિભ્રમણના સંબ ધમાં વિચારવું તે સ સાર ભાવના) ૬૫-૬૬–૭.
વિવેચન-સંસારી જી નરક તિર્યંચ મનુષ્ય અને દેવ એમ ચાર પ્રકારનાં છે, પ્રાયે સર્વ જીવે દુ:ખથી ભરપૂર અને કર્મ સબધથી પીડાયેલા આ જગતમાં પરિભ્રમણ કર્યો કરે છે.
પહેલી ત્રણ નરકમાં શીત અને પાછળની ચાર નરકમાં ઉણ વેદના નરકના જીવ અનુભવે છે. જે નરકની ઉષ્ણતામાં લેઢાનો પર્વત નાખવામાં આવ્યો હોય તો તે પણ પીગળી જાય. તેટલી ગરમી ત્યાં નરકના જીવ સહન કરે છે. તેમજ અન્ય અન્ય દ્વેષ ભાવથી કે પૂર્વના વૈરથી મારામારી કરી નારકીઓ દુઃખી થાય છે. વળી પરમાધામી દેવે તેને દુઃખ આપે છે. આમ ત્રણ પ્રકારનાં દુઃખને ભેગવતા નારકીના છ દુઃખે જીવે છે.
તિર્યંચગતિમાં પ્રવિપણે ઉત્પન્ન થયેલા છેને હળાદિકે વિદારવે કરી, પાણીના પ્રવાહમાં ભીંજાવે કરી, અગ્નિથી દહન કરવે કરી,
