________________
પર
પ્રથમ પ્રકાશ
યમને પહેલો ભેદ
ओहसासत्यमस्तेय, ब्रह्मचर्यापरिग्रहाः ॥ पंचभिः पंचभियुक्ता, भावनाभिर्विमुक्तये ॥ १९ ॥
અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય, અને મમતારહિતપણું, આ પાંચ મહાવ્રત ચારિત્ર કહેવાય છે. એક એક મહાવ્રતની પાંચ પાંચ ભાવનાઓ છે. પાંચ પાંચ ભાવના સહિત પાંચ મહાવ્રત મુક્તિને માટે થાય છે. ૧૯ |
વિવેચન–આ પાંચ મહાવ્રતે એ ચારિત્ર છે અને તે મેક્ષનું કારણ છે. અહિ એ શંકા ઉત્પન્ન થાય છે, કે પાંચ મહાવ્રત ચારિત્ર છે અને ચારિત્ર તેજ ચોગ છે. તે વિશેષમાં નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ આ સર્વે આગળ બતાવવામાં આવશે તેને ઉપગ શું? અથૉત્ જે યમથી એટલે પાંચ મહાવ્રતોથી મોક્ષ થતું હોય તે પછી ધ્યાનાદિ અંગે કહેવાનું પ્રયોજન શું? આ શંકાનું સભાધાન એમ થઈ શકે છે કે એક વ્યવહારિક મહાવ્રતો અને બીજાં નિશ્ચયિક મહાવ્રતે. તેમાં વ્યવહારિક મહાવ્રત અષ્ટાંગ ચિંગના પ્રથમ અગ તરીકે આવી શકે છે. કોઈપણું જીવની હિંસા કરવી નહિ, ૧ અસત્ય બોલવું નહિ, ૨ ચોરી કરવી નહિ, ૩ બ્રહ્મશ્ચર્ય પાળવું, ૪ અને પરિગ્રહને સર્વથા ત્યાગ કરે ૫ આ પાંચ નિયમ યા મહાત્ર વ્યવહારિક છે અને તેને ચાગના પ્રથમ અંગ તરિકે ગણવામાં આવ્યા છે. આ પાંચ મહાવ્રતો તેજ ચારિત્ર છે અને તે ચારિત્ર મોક્ષનું કારણ છે આમ આ પાંચ મહાવ્રતનેજ ચારિત્રમા સમાવેશ કરવામાં આવતા હોય અને નિયમાદિ સાત અગો જદાં ગણવામાં કે લેવામાં ન આવતા હોય તે આ મહાવ્રતને નિશ્ચયિક સ્થિતિમાં લઈ જવાં જોઈએ અને એ નિશ્ચયિક સ્થિતિની પરાકાષ્ટા (છેલ્લી હદમાં) મોક્ષ છે, એમ કહેવું તે યથાર્થ બની શકે તેમ છે. પાંચ મહાવ્રતાની નિચિક સ્થિતિ આ પ્રકારે છે કે, અહિંસા એટલે પિતાના
