________________
आचारचिन्तामणि- टीका अवतरणा षड़द्रव्यविचार
अथ पडूद्रव्यविचारः
१४१
षट्सु द्रव्येषु वियद् द्रव्यं क्षेत्रम्, इतरे धर्मादयः पञ्च क्षेत्रवर्तित्वात् क्षेत्रिणः । देवकुरूत्तरकुरुक्षेत्रवर्तियौगलिकैक केशस्य खण्डशः करणे पर्यन्ततो यस्य खण्डस्य पुनः खण्डो न भवितुमर्हति तादृशखण्डपरिमाणं यावदाकाशक्षेत्रं व्याप्नोति तावति भागे वियतोऽसंख्यातप्रदेशाः, धर्मास्तिकायस्यासंख्यातमदेशाः, अधर्मास्तिकायस्य चा संख्यातप्रदेशाः, असंख्याता निगोदानां गोलकाच तिष्ठन्ति ।
सूच्यग्रभागपरिमिते निगोदखण्डेऽप्यसंख्याताः श्रेणयः सन्ति । तत्र प्रत्येक श्रेण्यामसंख्याताः प्रतराः प्रतरे च प्रत्येकमसंख्याताः गोलकाः, गोलके
"
षड्द्रव्यविचार
छह द्रव्यों में से आकाश द्रव्य, क्षेत्र है, और शेष धर्म आदि पांच द्रव्य क्षेत्रवर्ती होने के कारण क्षेत्री है । देव कुरु और उत्तरकुरु क्षेत्रो के जुगलिया के एक केश के ऐसे टुकडे किये जाएँ कि फिर उनका दूसरा टुकडा न हो सके । इन में से एक टुकडा जितने आकाश क्षेत्र को व्याप्त करता है उतने भाग में आकाश के असंख्यात प्रदेश होते है । उसी में धर्मास्तिकाय के असंख्यात प्रदेश है, अधर्मास्तिकाय के असंख्यात प्रदेश है, और निगोद के असंख्यात गोलक विद्यमान है ।
सुई की नोंक बराबर निगोद के खण्ड में भी असख्यात श्रेणियां विद्यमान है । एक २ श्रेणी में असंख्यात - असंख्यात प्रतर है, एक २ प्रतर में असंख्यात २ गोलक हैं, ષદ્ભવ્ય વિચાર—
છ દ્રવ્યામાં આકાશ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર છે, અને ખાકીના ધર્મ આદિ પાંચદ્રવ્યે ક્ષેત્રવતી હાવાથી ક્ષેત્ર છે; દેવકુરૂ અને ઉત્તરકુરૂ ક્ષેત્રોના જીગલિઆના એક કેશવાળના એવા ટુકડા કરવામાં આવે કે ફરીને તેને ખીજે ટુકડા થઈ શકે નહિ, તેમાંથી એક ટુકડા જેટલા આકાશક્ષેત્રને વ્યાપ્ત કરે છે તેટલા ભાગમાં આકાશના અસંખ્યાત પ્રદેશ કહેવાય છે. તેમાં ધર્માસ્તિકાયના અસંખ્યાત પ્રદેશ છે, અધર્મોસ્તિકાયના અસંખ્યાત પ્રદેશ છે, અને નિગેાદના અસંખ્યાત ગેાલક વિદ્યમાન છે.
સેયની અણી ખરેખર નિગેદના ખંડમા પણ અસંખ્યાત શ્રેણીએ વિદ્યમાન છે. એક એક શ્રેણીમાં અસંખ્યાત—અસંખ્યાત-પ્રતર છે. એક એક પ્રતરમાં
