________________
પ્રથમ વિભાગમાં સ્ત્રીઓનો આનંદ અને બીજા વિભાગમાં રાજ્ય ખટપટ ચીતરવા હેતુપૂર્વક પ્રયત્ન કર્યો છે. યશોભદ્રાના પાત્રને બહલાવવાનો પ્રયત્ન મૂળ વસ્તુને લક્ષ્યમાં રાખીને થયો છે અને એને જીવન ઉત્કર્ષ છેવટ સુધી એટલો થયો છે કે એને વ્યવહાર દષ્ટિએ અન્યાય થયો લાગે તો આત્મવિકાસ અને પ્રગતિની દૃષ્ટિએ એને પૂરતો ન્યાય મળી રહ્યો છે. બાકી ૮૮ વર્ષની વયે રાજા પુંડરીક મેનકા સામે વિષયદષ્ટિ કરે એ વાત ખૂબ વિચારવા યોગ્ય છે, ઘડપણ એ જીવનને અરિસો છે અને એમાં યુવાવસ્થાના અત્યકના પડછાયા પડયા વગર રહેતા નથી. એ મહારાજાનું પાત્ર નિરૂપણ વિચારવા - જેવું, લક્ષ્યમાં રાખવા જેવું અને ચેતવણું આપનાર દીવાદાંડી જેવું છે.
આ કથા નિરૂપણમાં દીક્ષા આપવાના એક મહત્વનો પ્રશ્ન માનસ શાસ્ત્રની દષ્ટિએ ખૂબ વિસ્તારથી ચર્ચાઈ ગયો છે. બાળદીક્ષા, અનુભવ, વિષય કષાયને સ્થાન એ વગેરે ઘણું મહત્વની વાત મેં મારી -નજરે રજૂ કરી છે એથી દીક્ષાના પ્રશ્નની વિચાસ્થાને અંગે માનસ શાસ્ત્રની નજરે કેટલાંક સાધનો રજૂ થઈ શકયાં છે. એ અતિ સંકીર્ણ પ્રશ્ન છે, ખૂબ વિચારવા યોગ્ય છે અને મને સૂળે તે રીતે તેનું નિરૂપણ કર્યું છે. વિચારવાનાં સાધનની નજરે એ કાર્યસાધના કરે તે ઠીક છે, બાકી આ પ્રશ્ન સમાજ સ્વાધ્ધ અને ચેતન પ્રગતિને અંગે ખૂબ વિચારણું માગે છે. અહીં પૂરા પાડેલાં સાધનો માનસ વિદ્યાને અંગે ખાસ ધ્યાનમાં લેવા જેવા છે એમ મને લાગ્યું છે
એકંદરે આ કયા નિરૂપણમાં મને લગભગ આઠેક માસના સામાયક લાગ્યા છે, પણ મને તે લખતાં ખૂબ આન દ થયો છે. મારે આશય હું સ્પષ્ટ સમજાવી શકયો હોઈશ અને વાચનારમાં રસ જાગૃતિ કરી શકીશ તે મને ઓર વધારે આનંદ થશે. ક્ષુલ્લક જેવા સરળ અને યશોભદ્રા જેવા વિશિષ્ટ ચારિત્ર્યવાન પાત્રોને સસગ છોડતાં
