________________
૨૪
અનુપ્રેક્ષા
જાય છે, તેમ તેમ આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ થતાંની સાથે સાધક શ્વાસપ્રશ્વાસને મનની જ ક્રિયારૂપે જાણી શકે છે. તેથી મનના સંકલ્પ-વિક શમી જાય છે.
મનને સીધેસીધી રીતે પ્રાણશક્તિ દ્વારા જ સંયમમાં લેતી ક્રિયા-પ્રણાલિ અનન્તને પહોંચવાને સહેલામાં સહેલા, ખૂબ જ અસરકારક અને સંપૂર્ણ રીતે વિજ્ઞાનિક રસ્તે છે. નમસ્કારની ક્રિયા અને જપ દ્વારા આ માગની સરળપણે સિદ્ધિ થતી જાય છે, તેથી જાપ દ્વારા થતી નમસ્કારની ક્રિયાને માગ અનત એવા પરમાત્મસ્વરૂપને પામવાને ઝડપી, સુનિશ્ચિત અને અનેક મહાપુરુષે વડે અનુભવીને પ્રકાશે રાજમાર્ગ છે. તુલસીદાસજીનું પણું કથન છે કે – नाम लिया उसने सब कुछ लिया
ए सब शास्त्रका भेद, नाम लिया विना नरक में पडे
पढ पढ पुरान अरु वेद. મંત્રના શબ્દમાં થતું પ્રાણને વિનિયોગ કોઈ એક અર્થમાં જ પુરાઈ ન રહેતાં શાસ્ત્રનિર્દિષ્ટ સર્વ અર્થોમાં વ્યાપી જાય છે. મંત્ર જાપ વડે શરીર, પ્રાણુ, ઈન્દ્રિયે, મન, બુદ્ધિ અને પ્રજ્ઞા પર્યત સર્વ કરણે શુદ્ધિને અનુભવે છે અને આધ્યાત્મિક આનંદની અનુભૂતિ પર્યત જીવાત્માને લઈ જાય છે. મંત્રના શબ્દ વડે મન-બુદ્ધિ આદિનું પ્રાણતત્ત્વમાં રૂપાંતર થાય છે અને પ્રાણતત્ત્વ સીધેસીધી આત્માનુભૂતિ કરાવે છે. પ્રાણતત્વ આત્માના વીર્ય ગુણની સાથે નિકટને સંબંધ ધરાવે છે.
