________________
પ્રથમ પદમાં સમગ્ર મોક્ષમાર્ગ,
૧૨૭
• જ્યાં સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યગ્દર્શન હોય, ત્યાં નિશ્ચયથી ચારિત્ર અવિનાભાવી છે. જ્ઞાન-દર્શન તે જ સત્ય ગણાય, કે જે જીવનમાં તેનો અમલ હોય. એ અમલનું નામ જ ચારિત્ર છે. તે ચારિત્રના બે પ્રકાર છે?
એક પ્રવૃત્તિ–નિવૃત્તિરૂપ અને બીજુ સ્વભાવરમણુતારૂપ. સ્વભાવરમણુતારૂપ ચારિત્ર તે વ્યવહારચારિત્રનું ફળ છે. હિંસાદિ આશ્રોથી નિવૃત્તિ અને ક્ષમાદિ ધર્મોમાં પ્રવૃત્તિ તે વ્યવહારચારિત્ર છે.
મૈત્રી વડે હિંસાદિ આશ્રને નિરાધ થાય છે અને ભકિત વડે સ્વરૂપરમણતા વિકસિત થાય છે. કષાયના અભાવને લાવનાર મુખ્યતઃ મૈત્રી છે અને વિષયોની આસક્તિને હઠાવનાર મુખ્યતઃ ભક્તિ છે.
પરમાત્મતત્તવ ભક્તિને સર્વશ્રેષ્ઠ વિષય હોવાથી, તે ભક્તિના પ્રભાવે તરછ વિષ તરફનું આકર્ષણ આપે આપ ચાલ્યું જાય છે અને વિષય-કષાયને જીતનારો આત્મા પિતે જ મેક્ષ છે. ભક્તિ અને મૈત્રી તેનાં સાધન છે. તેને વિકસાવનાર મંત્ર નવકાર અથવા તેનું પ્રથમ પદ . આથી શ્રી નવકારમંત્રમાં રત્નત્રયી રહેલી છે.
સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચરિત્ર એ આત્માના ત્રણ મુખ્ય ગુણે છે. શ્રી અરિહંતને નમસ્કાર એ ત્રણેય ગુણેને વિકસાવે છે, કેમ કે તે મંત્ર વડે ભક્તિ અને મૈત્રી સાક્ષાત્ પુષ્ટ થાય છે, ચૈતન્ય સાથે તે એકતાનું જ્ઞાન કરાવે છે તથા વિષયકષાયની પરિણતિથી આત્માને છેડાવે છે.
