________________
નર્વાણ ભૂમિ, નિર્ણય
૩૧૧ ખેદાનમેદાન કરીને ત્યાં તાંત્રિક અને મારિક કેતરકામો ઉમેર્યું .” આ જુલ્મ-જહાંગીરી ચલાવનાર પુષ્યમિત્ર-અગ્નિમિત્ર જન સાહિત્યમાં કલ્કીનાં નામે ઓળખાય છે. ૩૪
મધ્યયુગમાં જેમ યવનોના ત્રાસથી અનેક તીર્થોમાં ફેરફાર થઈ
, મૂર્તિઓનાં સ્થાન પલટા કરવામાં આવ્યા, તેમ કરીના ત્રાસયુગમાં અનેક તીર્થોમાં પરિવર્તન થયું અને અનેક પવિત્ર સ્મરણ કેન્દ્રને પાટલીપુત્ર અને અવંતીથી દૂર ખસેડવામાં આવ્ય, મુનિઓ પણ અન્ય પ્રદેશમાં વિચરવા લાગ્યા.૭૫ - સભવિત છે કે આ અરસામાં ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણ સ્થાનકને સાચીથી ફેરવીને પાવાપુરીમાં તેની સ્થાપના કરવામાં આવી હાય આમ માનવાને મુખ્ય કારણે બે છે. એક તો એ ક–સાંચીના મુખ્ય રસ્તૂપની આસપાસના નાના રસ્તૂપમાંથી અવશેષાદ મળી આવ્યા છે પણ મુખ્ય રસ્તૂપને ઊંડે લગી ખાદવા છતાં તેમાંથી અવશેષો હાથ લાગ્યા નથી. એ પરથી એમ કલ્પવાને અવકાશ
३४ गायमा होहो दूर तयं तं लक्खण्णे अदछुने रोदे चंडे पचंडे उगापयंदडे निम्मिरे निक्खिवे निग्विणे नित्तिसे कूरपरपावमई अणारियमिच्छदिछी कको नाम रायाणे सेण पावे पाहुडिय. भमाडिउकाये રિરિ મગર્લંઘના ” મહાનિશીથ –૪૬
૩૫ “છંતિ અહેવં વીપા–િ૧૫
35. The principal stupa at Sanchı yield no relics nor could find any trace of a cell for their deposit; though we sank a shaft, five feet square, through the central brick-work , down to a point below the level of the basement terrace. p. 108.
Sanchi and its Remains
eto squaperin en met
