________________
વિશ્વોદ્ધારક શ્રી મહાવીર
પ્રાચીનકાળમાં ભારતવમાં જૈન દૃષ્ટિએ સાડી પચીસ આ દેશ હતા. અતિ પ્રાચીન કાળનુ પ્રશ્નાપના -સૂત્ર તેમજ શ્રીમદ હેમચ`દ્રાચાર્ય કૃત ત્રિપુષ્ઠિ શલાકા પુરૂષ ચરત્ર-આ અને ગ્રંથેામાં તે દેશનાં તેમજ તેમની રાજધાનીઓનાં નામ એક સરખાં મળી આવે છે, એટલે તે અંગે મતભેદને કશું સ્થાન નથી જાતું. પણ ઉપરોકત સાડી પચીશ નામેામાં અવંતીને નિર્દેશ નથી એ ખાસ વિચારણીય છે, તેને ખુલાસે શેાધી કાઢવા જોઈએ.
અવતી એ જૈન, બૌદ્ધ અને વૈદિક દૃષ્ટિએ આદેશ હતા તે વિષયમા તે। શંકાને હાઈજ સ્થાન નથી. વૈદિક દૃષ્ટિએ તે ભારતવર્ષમાં આઠ મહાતીર્થંમાનું એક તીર્થં હતું અને ત્યાં જ્યાતિર્લિંગ પ્રગટેલુ . જૈન દર્શનમા પુણ્ અવ'તીની અતિ પ્રાચીન કાળથી તી તરીકેજ ગણુના થતી આવી છે . તેમજ ખૌદ્ દને પણ અવતીને ધર્મ ભૂમિ તરીકે ઓળખાવેલ છે. એટલે સાડી પચીસ આ દેશમાં તેની ગણના ન થાય એ તદન અસંભવિત છે.
૨૯૦
સાચી વાત તે એ છે કે ધ ગ્રન્થામાં જે સાડી પચીશ આ દેશાની ગણના કરવામાં આવી છે તે આાર્યવતા મુખ્ય પ્રાન્ત દેશેાનાંજ નામ નથી, પણ પેટા પ્રાન્તાને પણ તેમાં નિર્દેશ થયેલા છે અને અવ તી એ આર્યાવના એક વિશિષ્ટ અને વિશાળ પ્રાન્ત હાઇને તેના સમૂહવાચઃ અવ'તીને નામે નિર્દેશ ન કરતાં તેનાં પ્રાન્તાનાં નામ તેમાં સૂચવાય છે. ખીજું એક કારણુ એ પણ હાઇ રશકે પ્રાચીન કાળમાં અવંતીને! દક્ષિણ ભાગ આર્યાવર્તની સરહદની બહાર૪ લેખાતા હાઇને અખિલ અવ'તિને આર્યાવતમાં ન લેખવામાં આવ્યુ` હાય, પપ્પુ ઉત્તર અવંતિના દશાણું ( પૂર્વ ), ભંગ ( મધ્ય ) તે માસ ( પશ્ચિમ ) એ ત્રણુ . પ્રાન્તાને આય પ્રાન્તા તરીકે નિર્દેશ
ન
૪ ‘...આવાં વાધળાપથ... અદ્વૈતાનું ગમતો વેશાન..પતં દ્વિજ્ઞા’ --भादित्यपुराण
