________________
પ્રકરણ નવમું નિર્વાણભૂમિ નિર્ણય
ઉલ્લેખનીય પ્રસંગે –ભગવાન મહાવીરના દીક્ષિત જીવનમાં ઉલ્લેખનીય ત્રણ પ્રસંગે બન્યા છે. એક તો ગોવાળીયાએ તેમના કાનમ ખીલા ખાસી દીધેલા; તે કાઢતી વેળા તેમને થયેલું મહાકષ્ટ. બીજો ઋજુવાલિકા નદીને કાંઠે જ ભિયગામમાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી તરત વિહાર કરીને તેમણે કરેલી સંઘસ્થાપના અને ત્રીજો તેમનું નિર્વાણું. આ રીતે કર્ણદષ્ટ, સંધસ્થાપના ને નિર્વાણના ઉપરોક્ત ત્રણેક પ્રસંગો એક જ સ્થળે બન્યા છે અને તે મધ્યમા–અપાપા નગરીમા અને તે નગરને અડીને આવેલા મહાસેન વનમાં. હવે જો એ નગરી અને, મહાસન વનને સ્થળનિર્ણય કરી શકીએ તો પ્રભુ મહાવીરના જીવનના ઉપરોક્ત ત્રણે પ્રસંગોને સ્થળ-નિર્ણય કરી શકાય.
મધ્યમા-અપાપા એ ભંગ અથવા ભગી દેશની રાજધાની હતી. અને પ્રભુ મહાવીરના નિર્વાણ સમયે તે નગરીને રાજા હસ્તિપાળ હતો. ભગવાન મહાવીર સંધની સ્થાપના કરવા માટે જ્યારે મહાસેન વનમાં પધાર્યા ત્યારે મધ્યમાઅપાપામાં એમિલ નામના એક ધનાઢય શ્રી જના:
