________________
૨૦૮
વિહાર શ્રી મહાવીર બાળવાની શક્તિઓ હરી લીધી છે.” ધીર-ગંભીર શ્રી ઇન્દ્રિભૂતિ ગૌતમે જવાબ આપ્યો,
ચાર કષાય –ોધ-માન-માયા-લોભ એ ચાર કયાય. સંસા-- રમાં આઠેય દિશાઓમાં તેના પવન વાય છે. જીવનની દોડાદોડ પણ કષાયના તેમના ઉપરના આધિપત્યના કારણરૂપ છે, કષાય મુક્તિ રાઈને કે ધર્મપ્રેમી જ સંસાર વાટે વિહરતે મળશે. સમતલ માનસ અને સ્વચછ મતિથી પળભર વિચાર કરવામાં આવે છે, “ધ, માન, માયા અને લેભ એ ચાર ભયંકર અવગુણ મારા અંતરમાં–શરીરના યા દરવાજેથી-દાખલ થયા? અને ક્યા સગોમાં અંતરમાં તેમને
ગ્ય સ્થાન મળી ગયું?” તો જીવનની અશાંતિના ઘણા કારણે આપોઆપ શાંત થઈ જાય તે આત્મા કપને લીન થવાની બે ઘડી પણ મળી રહે.
* અતિ સાહસિક, ભયંકર અને દુષ્ટ અશ્વ ઉન્માને વિષે દોડે છે; એવા જ અશ્વ પર આરુઢ થયેલા છતાં, આપને એ અશ્વ અવળા માર્ગે કેમ ઘસડી જતો નથી? એ અવનું નામ શું?' તત્ત્વપિપાસુ. કેશિઅણુધરે પ્રશ્ન પુછા.
મન એ અતિ સાહસિક, ભયંકર અને દુષ્ટ અશ્વ છે. તેને જ્ઞાન અને ધર્મશિક્ષારૂપી લગામ વડે હું વશ કરું છું. તેથી તે અને અવળે માર્ગે લઈ જઈ શકતો નથી અને જાતિવંત અશ્વ બનીને સન્માર્ગે ચાલે છે. મનનું સ્વરૂપ સમજાવતાં ગૌતમસ્વામી બાલ્યા.
મન-શરીરનો ઘેડે તે મન; શરીર તેના પર સવારી કરે; અગમનિગમા ફરે, અવનવા દસ્ય જુએ. મનરૂપી અશ્વની ગતિ વાયુથી યે. વિશેષ છે. સવાર છે જે તેના પર સંપૂર્ણ કાબૂ ને રાખે, તો તે, તેને ગમે તે વખતે ગમે ત્યાં ગબડાવી મૂકે. બીજા ઘોડા અમુક કલાકની દોડને અંતે ચાકે, પણ મનને ઘોડે વગર ચાકે કલાકોના કલાક સુધી
