________________
૪૦
પ્રકૃતિઓના બંધ-ઉદય-ઉદીરણું અને સત્તા સ્વરૂપથી મેહનીય કર્મનું યથાર્થ સ્વરૂપ અવધારણ કરવું જરૂરી છે. એથી આત્માને નિઃશંકપણે મેક્ષ માર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે. અન્યથા શ્રદ્ધાન્ય મતિ–કલ્પિત સમસ્ત વિધિ-નિષેધ કેવળ ભવ-ભ્રમણનું કારણ છે. આ સંબધે કહ્યું છે કે – “આંહા લગી આતમ દ્રવ્યનું, લક્ષણ નવિ જાણ્યું; સિંહા લગે ગુણઠાણું ભલું, કેમ આવે તાણ્યું.'
તે માટે આત્માનું સામાન્યથી વિવિધ ગુણસ્થાનકે નીચે મુજબનું સ્વરૂપ સમજવું. (૧) અિધ્યાત્વ ગુણસ્થાનકે –
આ પ્રથમ ગુણસ્થાનકે રહેલા આત્માઓની તીવ્ર મંદ વિષય-કષાયયુક્ત અનેક પ્રકારની ચિત્ર-વિચિત્ર ન્યાય –અન્યાયયુક્ત, સંસારાભિમુખ સ્થિતિ–પ્રવૃત્તિ હોવાથી, મુખ્યત્વે તેઓ આત્માના સ્વરૂપમાં વિપર્યાસ દેષ્ટિવાળા હોય છે.
એટલે દેહાદિ જડ તત્ત્વમાં જ ચેતન્ય દષ્ટિ, અને જ્ઞાનાદિ ચેતનામય-આત્મ તત્ત્વમાં અકત્વ-અચેતન્ય તેમજ અકિયત્વયુક્ત શૂન્ય બુદ્ધિવાળા હોવાથી, તેઓ કેવળ બાહિરદષ્ટિએ દેહાદિ ભાવમાં જ આત્મબુદ્ધિએ પ્રવર્તન કરતા હોઈ જીવ–આત્મ સ્વરૂપને છોડીને, અજીવ જડ તત્વરૂપ દેહના સુખે, સુખી અને દેહના દુઃખે દુઃખી હાઈ નિરંતર રાગદ્વેષાદિ સંકિલષ્ટ પરિણામવાળા હોય છે.
