________________
શરીરના પેગ દ્વારા, કષાયની તરતમતા મુજબ, નિરંતર જે જે શુભ-અશુભ કર્મ (કાણુ વગણઓ) ગ્રહણ કરે છે, તે તે પ્રત્યેક શુભ-અશુભ કર્મોને પ્રત્યેક આત્માએ અવશ્ય ઉદયાનુસારે ભેગવવાનાં હોય છે. તે મુજબ આ સંસારમાં પ્રત્યેક આત્માઓ પોતે પૂર્વે બાંધેલાં શુભાશુભ કર્મોને, પિતાની ઈચ્છાઓ કે અનિચ્છાએ પણ જન્મ-જીવન અને મરણ સ્વરૂપથી ભોગવી રહ્યા છે.
પ્રત્યક્ષથી અવિરુદ્ધ આ સ્વરૂપથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે શરીરાદિ ગદ્વારા મિથ્યાત્વ-અવિરતિ અને કષાયાદિ પરિણામ વડે પોતે બાંધેલા ઘાતી-અઘાતી કર્મોની વિવિધ સત્તા (શક્તિ)ને પ્રત્યેક આમાએ આધીનપણે વર્તવું પડે છે.
આ સંબંધે ચિતન્ય-પરિણામી કોઈ પણ આત્મદ્રવ્યમાં તેમજ જડપરિણામી કેઈ પણ પુદ્દગલ દ્રવ્યમાં અનંત જ્ઞાનીઓના વચનાનુસારે શાસ્ત્રકારોએ અચિત્ય અનંત શક્તિ કહેલી છે. આથી જ તે જ્ઞાન–વીર્યાદિ યુક્ત કર્તૃત્વ સ્વભાવી અનંત શક્તિમય અરૂપી આત્મ-દ્રવ્યને, બંધન પ્રાપ્ત રૂપી જડકર્મને આધીન થવાપણું પ્રત્યક્ષ છે.
તેમ છતાં પિતાની લાપશમિક અનંત શક્તિના વિશિષ્ટ પરિણામ વડે ઉત્તમ આત્માથી આત્માઓ પૂર્વે બાંધેલ કમને વિશિષ્ટરૂપે સચ કરીને મોક્ષ સુખને પણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આ માટે જ્યારે-જ્યારે આત્મા અને કર્મ બન્નેની શક્તિમાં ગુરૂ-લઘુતાનું સ્વરૂ૫ જે-જે ભાવે પ્રાપ્ત થાય છે તેને, પૂર્વે જણાવેલ આત્મ-તત્ત્વના ત્રણે
