________________
પદ્રવ્યાત્મક આ જગતમાં, અનંતકાળથી તે-પ્રત્યેક દ્રવ્ય નિરંતરરવત તેમજ પરતઃ અનિતા ભાવમાં પરિણામ પામી રહેલાં પ્રત્યક્ષ જણાય છે. તેમાં જે જે પદાર્થો વર્ણ –ગંધરસપર્શ તેમજ શબ્દાદિ રૂપે ઈદ્રિય પ્રત્યક્ષ છે, તે સઘળાએ મુખ્યતયા અજીવ-પુદ્ગલ દ્રવ્યનાં પરિણામ જાણવા, તેમજ જીવ દ્રવ્યના-જે જ્ઞાનાદિ અનત પરિણામો છે તે-તે-પ્રત્યેક જીવમાં સ્વ-વ ચેતનાદિ ગુણ સ્વરૂપે મુખ્યતાએ અરૂપી હોય છે, આમ છતાં શુદ્ધા-શુદ્ધ ઉભયત્વભાવે પ્રત્યેક સંસારી -આત્માઓમાં-કર્મનું કર્તા-ભોક્તાપણુ, પ્રત્યક્ષ અવિરેધી છે. જ્યારે ધર્માસ્તિકાય–અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાય એ ત્રણે અરૂપી, અજીવ અન્ય દ્રવ્ય કારણત્વભાવે પરિણામી હોવા છતાં, કેવળ સ્વ-સ્વ-પરિણામમાં અક્રિય -અરૂપીપ-નિરંતર અગુરૂ–લઘુભાવમાં પરિણામ પામતા હોય છે. આ પ્રમાણે અનંતાઅનંત જીવ-જીવરૂપ છએ દ્રવ્ય સ્વતઃ તેમજ પરતઃ ભાવે નિરંતર ઉત્પાદ–વ્યયધૃવાત્મક-ભાવમાં પરિણામી હોવાથી અનંત ધર્માત્મક છે.
. ૩. પ્રશ્ન –જીવાજીવાદિ પ્રત્યેક દ્રવ્ય, ભિન્ન-ભિન્ન સ્વરૂપે ઉત્પત્તિ-વિનાશરૂપે પરિણામ પામતાં તે પ્રત્યક્ષ જણાય છે પરંતુ તેઓને અનાદિ-અનંત નિત્ય (ધ્રુવ) કેવી
રીતે જાણવા?
૩. ઉત્તર–કેઈપણ પરિણામની ઉત્પત્તિ તત્વસ્વરૂપી સત્તાના (દ્રવ્યના) આધાર વિના હોતી નથી અને નાશ પણ ઉત્પત્તિ પરિણામને હોય છે
