________________
રાત ૨૦ મું : ઉદ્દેશક-ર
આકાશાસ્તિકાય કેટલા પ્રકારે છે?
પ્રશ્નના જવાબમાં ભગવંતે કહ્યું કે, હે ગૌતમ! જૈન શાસનમાં આકાશના બે પ્રકાર છે. યદ્યપિ તે એક જ અને અખંડ દ્રવ્ય રૂપ હોવા છતાં આધેય(આકાશમાં રહેનારા દ્રવ્ય)ની વિદ્યમાનતા અને અવિદ્યમાનતાના કારણે તેના બે વિભાગે પડે છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય અને પરમાણુથી લઈને અનંતાનંત સ્કંધમય પુદ્ગલાસ્તિકાય જેમાં રહે છે તે લેાકાશ કહેવાય છે અને જે સ્થાને તેઓનું અસ્તિત્વ નથી તે અલકાકાશ છે.
દ્રવ્યમાત્રના ધર્મો પણ હેય છે, કેમકે ધર્મ વિનાનું દ્રવ્ય હોતું નથી, માટે આ ધર્માદિ ચાર દ્રવ્યની વિદ્યમાનતા
જ્યાં સમાપ્ત થાય છે ત્યાં સુધી જ કાકાશ છે. તેનાથી આગળ અલકાકાશ છે, જેમાં એકેય દ્રવ્યનું ચલન-મન-ઉપવેશન કે અસ્તિત્વ પણ નથી.
કાકાશ શું જીવાદિ રૂપ છે?
પૂછવાને આશય આ છે કે યદિ કાકાશ સદરૂપ છે તે તે જીવરૂપ છે? કે જીવદેશરૂપ છે?
જવાબમાં ભગવંતે કહ્યું કે, જે લેકાકાશમાં છે તેના દેશ તથા પ્રદેશે પણ ત્યાં જ હોઈ શકે છે, તેથી કાકાશ જીવરૂપ છે, જીવદેશરૂપ પણ છે અને જીવપ્રદેશરૂપ છે. આ કથન એકબીજાના સાહચર્યના કારણે જ સમજવું, જેમ કે
