Page Text
________________
. હિંદ
આ હરિયાળીના ઉકેલનું સુચન “કીતિ” શબ્દથી કરાયું છે. “ક”ના અનુજ તરીકે ખ થી ૭ સુધીના વ્યંજને વર્ણવી શકાય. આ પૈકી એકને મધ્યસ્થ અથવું અતર્થ ગળી જવા માગે છે. એ જોઈ “કડી” કહે છે કે તેને મધ્યસ્થને આ શોલે નહિ. ૧
પ્રથમ પગત મધ્યસ્થ” “અરથ સમજવાને છે એ વાત બીજા પદ્યનો પ્રારંભ વિચારનારને ઝટ સ્કુરે તેમ છે. અંતઃસ્થ તરીકે ,, , લ અને વુ એ ચાર અક્ષરે સુપ્રસિદ્ધ છે. આ પૈકી એકને “” તરફથી વિરાજિત કરાઇ છે કે મારા એક બધુને તું
ગળી ન જતે તારા પેટમાં સમાવી ન દેતે. આ સાંભળી એ અંતરથ એ થાનને * પિતાને માથે સ્થાપે છે. આ ઉપરથી એ અંતઃસ્થ તે “યુ છે અને એણે ગળી જવા
ધારેલે, પરંતુ આખરે મસ્તકે સ્થાપેલે અક્ષર તે “ગુ’ને અંશ છે એ વાત ફલિત થાય છે અને એટલા પૂરતી હરિયાળીને ઉકેલ થાય છે.
સવ માં આ અગ્રિમ ગણાય છે. એ અ “યુના સહૃત્યનું સમર્થન કરે છે. અથત “યુ” સાથે ભળી જાય છે. આમ “થ” એવું રૂપ બને છે. વિશ્વમાં કીર્તિ પ્રસરે છે એ દ્વારા હરિયાળીમાં ગુંથાયેલા નામની શરૂઆત “ચ”થી થાય છે એની પ્રતીતિ કરાવાઈ છે, કેમકે “થશ' એ શ્લાઘા પર્યાય છે. ૨
,” તાલવ્ય છેઆ એક તાલવ્ય તે “શ” છે એ રાજી થવાથી “ચ”ની પાસે હતે હેતે આવે છે. આવતી વેળા એ આજે જેમ કેટલાક જુવાનિયાઓ અને કઈ કઈ વાર વૃદ્ધો પણ માથું ઉઘાડું રાખી કરે છે તેમ ન કરતાં માથે ટોપી ધારણ કરે છે, અહીં મેં “માત્રાને “પી” કહી છે. એવી રીતે કાનાને “ધ રાખેલો દાડે” કહો છે. આ બે બાબતને “શ” સાથે મેળ સાધતાં “શ” રૂપ નિષ્પન્ન થાય છે, ૩.
ચાથા પદ્યને પ્રારંભ “વિજયથી થાય છે. એની પતાકા ચારે બાજુ તાર્કિકના નામે ફરકે છે. આથી “થશે” સાથે વિજયનું જોડાણ અભિપ્રેત છે એમ સૂચવાયું છે અને એ નામ તાર્કિકનું હોવું જોઈએ એમ કહી એ સાચું છે કે કેમ તેને નિર્ણય કરવાનું સાધન પૂરું પડાયું છે. ૬
તાર્કિક યશવિજયગણિએ દ્રવ્યગુણપથથનો રાસ રચી એને સવાપણ બાલાવખાધથી વિભૂષિત કર્યો છે; આને ઉપયેાગ દ્રવ્યાનુગતકણાની રચનામાં કરાયા છે એ બાબત મેં ચોથા પદની બે અંતિમ પક્તિમાં આલંકારિક રીતે રજૂ કરી છે. યશવિજયજીની કૃતિને “વીણા' કહી છે, અને એને આધારે ભાજસાગર દ્વારા યોજાયેલી કૃતિ સંસ્કૃતમાં હોવાથી એને એ વીણાને ચરકૃત સવાંગ સજેલી વર્ણવી છે. ૪
સુણ પાઠક તે આટલેથી જ હરિયાળીને પૂરેપૂરા ઉકેલ કરવા સમર્થ બને છે તેમ છતાં એ નામ ન જગતમાં નખ્ય ન્યાયના શ્રી ગણેશ માંડનારા એક ઉત્તમ વાચકનું છે એ વાત પાંચમા પદ્યમાં સ્પષ્ટપણે કહી રહીસહી શંકાનું ઉમૂલન કરાયું છે. અંતિમ પતિ
હરિયાળીના વેજક-મારો સ્વલ્પ પરિચય પૂરી પાડે છે મારા સદગત પિતાના નામનું વતન કરે છે. ૫
| SR No. | 010845 |
| Book Title | Yashovijay Smruti Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashovijay |
| Publisher | Yashobharti Jain Prakashan Samiti |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 505 |
| Language | Hindi |
| Classification | Smruti_Granth |
| File Size | 25 MB |