Page Text
________________
१९
सतः कर्मादिखभावस्यायोगात् । तल क्रियादिमेदेन दूषणेऽपि न किनिषितमस्माकं स्यात् । खहेतुजनितस्यात्मप्रकाशनस्यानुपघातात् । इति नात्मसंवेदने प्रतिपादितदोषप्रसाः । तदुक्तम्-"विशानं जड. रूपेभ्यो न्यावृत्तमुपजायते । इयमेवात्मसंवित्तिस्तस्य याऽजडरूपता। क्रियाकारकभेदेन न संवित्तिरस्य तु । एकस्यानंशरूपस्य त्रैरुप्यानुपपत्तित इति" इत्यन्तेन विज्ञानवादिनां मतमनूध, मत्रोच्यत इत्या. दिना निरस्सते-"मत्रोच्यते-क्रियाकारकभेदेन व्यवहारप्रसिद्धं शब्दार्थमपिगम्य दूषणमुक्तम् , खसंवेदनस तदर्यामिधायकत्वात् । यदि पुनर्दोषभयालोकप्रसिद्धोऽपि शब्दार्थः परित्यज्यते तदा लोकत एव बाधा भवतो भविष्यति । इत्थमपि न परमार्थसिद्धिः । तथाहि-हेतुप्रत्ययोपजनितस्य प्रतिविम्बस्वेष निःखभावत्वमुक्तम् ।(माध्यमिकैः समर्थितमित्येतत्)तथाच सुतरां न खसंवेदनं विज्ञानस्य । न चापि अडखभावता माध्यमिकवादिनं प्रति कस्यचित्सिद्धा, येन अडव्यावृत्तमजडं खसंवेदनं स्यात् । ततो निःखभावतया न कथंचिदपि न खसंवेदनसिद्धि"रिति । तत् सिद्धम्"विवादास्पदमारूढं विज्ञानत्वादतो मनः । अद्वयं वैद्यकर्तृत्ववियोगात्प्रतिविम्बवत् ॥"
[त. ५८१] अयमत्र सङ्ग्रह -
सेयं विज्ञानधारा गगनतलगतालोकवत्वप्रकाशा नानाकारावभासा स्फुरति बहुविधा खाप्रवद्वासनातः । ग्राह्यत्वप्राहकत्वद्वयरहिततया ज्ञप्तिमात्राऽद्वितीया : सूते सेवेयमेका व्यवहृतिमखिला खान्यवाह्यानपेक्षा ॥ गृह्णाति ज्ञानमर्यानिति जगति मतो ग्राहकत्वखभावः संवृत्त्यैव प्रवृत्तो नतु विषयितया वस्तुतस्तेन शून्यम् । नाप्यात्मप्राहकं तत्परमजडतया खप्रकाशैकरूपं
तञ्चाविच्छिनधारं प्रवहति सततं सत्त्वभेदादनन्तम् ॥ परलोकम्यवस्थादि। लोकायतपरीक्षादौ विस्तरेणोपवर्णितम् ।
परलोकव्यवस्थादि प्रसङ्गादिह वर्ण्यते ॥ यद्यपि क्षणभङ्गुर विज्ञानम् । अथापि न परलोकव्यवस्थायान वा बन्धमोक्षव्यवस्थाया भगः, न वा कृतनाशाकृताभ्यागमापातः। न वा स्मृत्याद्यनुपपत्तिः। नियतकार्यकारणकानाथविच्छिनविज्ञानसन्तानसम्पत्तिर्हि घटयति सर्वम् । तथाहि-प्रतिपुद्गलं विज्ञानसन्तानमन्यान्यत्, तत्र पूर्वपूर्वविज्ञानमुत्तरोत्तरं विज्ञानमुपनिबभातीति सन्तानसम्पत्तिः । सेयं सन्तानसम्पत्तिर्न जन्ममरणमात्रावधिका, बेन परलोकवादोपरोधः स्यात् । जन्मनः प्राक्पश्चादप्यनुबद्धविज्ञानसन्तानसम्बन्धा हि सा। यथा.जीवतोड़ नुवर्तमानं विज्ञानं पूर्वपूर्वविज्ञानहेतुकमनुवर्तते तथैव गर्भादावादिविज्ञानमपि पूर्वपूर्वक्रमोपनिपतितचित. हेतुकं हि भवति । कादाचित्केन तु सहेतुकेन भाव्यम् । देह एवायं हेतुरिति तु दुर्वचम् । नहि खस्य बा परस्य वा देहो विज्ञानरहितो दृष्टः, येनास्य विज्ञानहेतुत्वं वकुं शक्येत । नहि युगपपलनमानयोमियो हेतुहेतुमद्भावो भवेत् । या बेनियसकातसम्पजस्स देहस रूपादिविज्ञानवैचित्र्यहेतुतो.
| SR No. | 010566 |
| Book Title | Tattvasangraha 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Embar Krishnamacharya |
| Publisher | Central Library |
| Publication Year | 1926 |
| Total Pages | 832 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 57 MB |