Page Text
________________
पिचायाँ विनटायां विनष्टे वासनारे । प्रात्यप्राहकभावापिपरियोमविवर्जितम् ॥ .. : - अहहारापरामृष्टं चित्तं तिष्ठति निर्मलम् । तस्माचित्ताजगत्यस्मिनान्यत्कियन वियते ॥
चित्तमेकं तु तत्सलं पारमान कीर्तितम् ॥ इति ।
सपाचोकं लहावतारसूत्रे"पुरलः सन्ततिः स्कन्धाः प्रत्यया अणवस्खया।प्रधानमीश्वरः कर्ता चित्तमात्रं वदाम्यहम्" ॥ इति ।
[बोधिच०४८४] यदीरितं महायानं तदेषामपि सम्मतम् । बोधिसत्त्वैकसंप्राप्यं श्रेष्ठ निर्वाणपर्वणि ॥ यत्तदुद्धपदं प्रोकं तदप्येषामभीप्सितम् । अस्मिन्विज्ञानवादे नः प्रतिभाति द्वयी गतिः॥ विज्ञानस्य खभाववेत् याऽसावजडरूपता । जडानां तत्त्वतोऽभावात कमायावृत्तिरुच्यते ॥ तमिस्वभावता सिच्या प्राप्ता माध्यमिकी गतिः। विज्ञानाद्वयभावे तु साधिते लब्धसंश्रयः॥
क्षणभरविवादेन पतेदुपनिषत्पदे ॥
यद्यप्ययमेतावता निबन्धेन विरचितः सौगतसमयोपन्यासो न (तत्त्वसङ्ग्रह) निबन्धशरीरविमर्शपदमधिरोहति । निबन्धशरीरविमर्शस्तु साक्षादिह सातः । तथाऽप्ययं (तत्त्वसङ्ग्रह) निबन्धः परसमौकनिरसनप्रधानो न प्रकाशयति सौगतसमयप्रक्रियाम् । अविज्ञातसौगतसमयप्रक्रियस्य नायं निबन्धः खशरीरं सम्यगाविष्कर्तु प्रभवतीति पारम्पर्यमुपयोगममिसन्दधानैरयमस्माभिराहतो लेखविस्तरः । अस्य निबन्धस्य प्रदर्शितेषु त्रिषु पक्षेषु (सर्वास्तित्ववादविज्ञानवादशून्यवादेषु ) कस्मिन् पक्षे
हार्दमित्येतद्विचार्यम्-तत्र सर्वास्तिवादस्तु प्रतिक्षिप्तो बाह्यार्थपरीक्षायाम् । आश्रिनिबन्धस्यास्य
तस्तु विज्ञानवादः । सम्भाव्यतैतावता विज्ञानवादे हार्दमिति । वचनानि च तात्पर्यम् ।
तदभिव्यजकानि तत्र तत्र दृश्यन्ते । तथाहि-औपनिषदात्मपरीक्षायाम्"तेषामल्यापराधं तु दर्शनं नित्यतोक्तितः" [ १२३ ] इति मूलम् । अस्य व्याख्यानम्"अल्पापराधमिति । ज्ञानमात्रस्य युक्त्युपेतस्याभ्युपगमात् । किमिति तत्रापराध उच्यत इत्यत्राहनित्यतोकित" इति । लोकायतपरीक्षायाम्-"नहि ज्ञानं युकं कायात्मकं तव" इति मूलम् [५३५] मस व्याख्यानम्-"मम तु युकं विज्ञानमात्रवादिनः, आलयविज्ञानखभावत्वात्कायस्य" इति [५३७-८] "अद्वयज्ञानपक्षे तु नायं हेतुः प्रसिद्ध्यति" [५३७-२०] इति च मूलम् । बाह्यार्थपरीक्षायाम्
"विवादास्पदमारूढं विज्ञानत्वादतो मनः । अद्वयं वेद्यकर्तृत्ववियोगात्प्रतिबिम्बवत् ॥"
इति मूलम् [५८१] अस्य च व्याख्यानम्-“वेद्यकर्तृत्वद्वयविरहेणाद्वयमिष्टम्-न तु सर्वथाऽभावादित्यर्थ" इति । तत्रैव समनन्तरश्लोकव्याख्याने-"कथमद्वयं साध्यत्वेनेष्टम्-किं भासमानस्य नीलाथाकारस्य ज्ञानरूपस्य चानुभवसिद्धस्याभावात् , कथमिदं नाम योज्यते । तपासति सर्वभावप्रसङ्गात् । अत्र वक्तव्यम् । न सर्वोभावो यस्मात् खव्यतिरिकस्य प्रात्यस्य पृथिव्यादेः खलक्षणतो. ऽसत्त्वात्, सन्तानान्तरस्य तु प्रात्यरूपेणाभावात् प्राह्याकारशून्यं, तदपेक्ष्य प्रकल्पितं तु यदिशानस कर्तृत्वं विजानातीति विज्ञानमिति कृत्वा तस्याभावात् प्राहकाकारशून्यम् , नतु विज्ञानखलक्षणसापि सर्वस्य सर्वेणाभावात् । तथाचोकम्-"नीलपीतादि यत् ज्ञाने बहिर्वदवभासते । तत्र सत्समतो माखि विशेयं तत्त्वतो बहिः । तदपेक्षा च संवित्तमता या कर्तृरूपता । सा न सत्यमतः संविदद्वयेति
| SR No. | 010566 |
| Book Title | Tattvasangraha 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Embar Krishnamacharya |
| Publisher | Central Library |
| Publication Year | 1926 |
| Total Pages | 832 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 57 MB |