Page Text
________________
सत्कार्यपक्षविरुद्धपक्षाणां निरासः [सां. त. (६२ ) सत्कार्यप्रति- भतः प्रधानसिद्धयर्थ प्रथमं तावत्सस्कार्य प्रतिपादनम् ॥
जानीते-- असदकरणादुपादानग्रहणात् सर्वसंभवाभावात् ।
शक्तस्य शक्यकरणात् , कारणभावाञ्च सत् कार्यम् ॥ ९॥ " असदकरणात्" इति । “ सत् कार्यम् "-कारणव्यापारात् प्रागपीति
शेषः । तथा च न सिद्धसाधनं नैयायिकतनयैरुद्भा(६३.) बौद्धसिद्धान्त- वनीयम् । यद्यपि बीजमृत्पिण्डादिप्रध्वंसानन्तरमनिरासः ॥
कुरघटाद्युत्पत्तिरुपलभ्यते, तथाऽपि न प्रध्वंसस्य
___ कारणत्वम् , अपि तु भावस्यैव बीजाधवयवस्य । प्रभावात्तु भावोत्पत्ती, तस्य सर्वत्र सुलभत्वात् , सर्वदा सर्वकार्योत्पादप्रसङ्ग इत्यादि न्यायवार्तिकतात्पर्यटीकायामस्माभिः प्रतिपादितम् ॥ (६४) वेदान्तमत• • प्रपञ्चप्रत्ययश्चासति बाधके न शक्यो मिथ्येति वदि. निरासः
तुम् इति ॥ कणभक्षाक्षचरणमतमवशिष्यते । तत्रेदं प्रतिज्ञानम् , “सत् कार्यम्"
इति । अत्र हेतुमाह "असदकरणात् ” इति । असत् (६५)न्यायमतनिरासः। चेत् कारणव्यापारात् पूर्व कार्यम् , नास्य सत्त्वं कर्तुं असतः करणायोग्यत्वात् केनापि शक्यम् , न हि नीलं शिल्पिसहस्रणापि पीतं सत् कार्यमपि प्रथमो कतुं शक्यते । 'सदसत्त्वे घटस्य धौं' इति चेत् , तथा. हेतुः (१)॥ ऽप्यसति धर्मिणि न तस्य धर्म इति सत्वं तदवस्थमेव ।
तथा च नासत्वम् , असम्बद्धनातदात्मना चासत्वेन कथमसन् घटः ? तस्मात् कारणव्यापारादूर्ध्वमिव ततः प्रागपि सदेव कार्यमिति । कारणाचास्य सतोऽभिव्यक्तिरेवावशिष्यते । सतश्चाभिव्यक्तिरुपपना, यथा पीडनेन तिलेषु तैलस्यावघातेन धान्येषु तण्डुलानां दोहनेन सौरभेयीषु
१. धर्मिणि (घटे) नासत्त्वम् ( घटस्य धर्मः ) ॥ " असत्त्वं घटे संबद्धं तदात्मकं भवति न वा ? आये असदात्मकस्य घटस्य असत्वं धर्मो न स्यात् । सम्बन्धस्य तदात्मकस्य घटसापेक्षत्वात् सत्त्वं स्यात् घटस्येति सत्त्वं तदवस्थमेव । द्वितीयं प्रत्याह-- 'असम्बद्धन' इति, तस्यासत्वेऽभ्युपगम्यमानेऽतिप्रसङ्गः स्यादित्युभयथाऽपि सत्त्वं घटस्येति " भारतीयत्यादयः ॥
| SR No. | 010561 |
| Book Title | Tattva Kaumudi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Oriental Book Agency Poona |
| Publisher | Oriental Book Agency Poona |
| Publication Year | |
| Total Pages | 329 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 19 MB |