Tattva Kaumudi

SR No.: 010561
Original Sutra Author: N/A
Author: Oriental Book Agency Poona
Publisher: Oriental Book Agency Poona
Total Pages: 329
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 19 MB

Page 69

को. ५] आप्तश्रुतेरनुमानाब्यवच्छेदः । मादिविदुषश्च कपिलस्य कल्पादौ कल्पान्तराधीतश्रुतिस्मरणसम्भवः, सुप्त
. प्रबुद्धस्येव पूर्वेधुरवगतानामर्थानामपरेयुः । तथा (४२) कपिलस्य पूर्व चावट्यजगीषव्यसंवादे भगवान जैगीषव्यो दशजन्माधीतश्रुतिस्मरणम्।। महाकल्पवर्तिजन्मस्मरणमात्मन उवाच " दशसु महाकल्पेषु विपरिवर्तमानेन मया" इत्यादिना ग्रन्थसन्दर्भेण ॥
माप्तग्रहणेनायुक्ताः शाक्यभिक्षुनिर्ग्रन्थकसंसारमोचकादीनामागमाभासाः (४३) आगमाभास
___परिहृता भवन्ति । अयुक्तत्वं चैतेषां विगानात्
विच्छिन्नमूलत्वात्प्रमाणविरुद्धार्थाभिधानाञ्च कैश्चिदेव निरूपणम्
म्लेच्छादिभिः पुरुषापसदैः पशुप्रायैः परिग्रहादोद्धव्यम्। __'तु' शब्देनानुमानाब्यवच्छिनत्ति । वाक्यार्थो हि प्रमेयो, न तु तद्धर्मों (४४) आप्तश्रुतेरनु
. वाक्यम् , येन तत्र लिङ्गं भवेत्। न च वाक्यं वाक्यार्थ
बोधयत् सम्बन्धग्रहणमपेक्षते, अभिनवकविरचितस्य मानायवच्छेदः ॥
वाक्यस्यादृष्टपूर्वस्याननुभूतचरवाक्यार्थबोधकत्वादिति ॥
१. अत्राहुर्भारतीयत्यादयः-"कथं 'तु' शब्देनानुमानायवच्छेद आप्तवचनस्येत्यत आह - 'वाक्यार्थोहि' इति । नन्वस्तु तावद्वाक्यार्थस्य प्रमेयत्वम्, एतावता कथमनुमानाद् व्यवच्छेदः स्यात् , शब्दस्य तत्कारणत्वात् , यथा धूमेन लिनेन लिङ्गी वह्निञ्जयते तथा वाक्येन लिङ्गेन शब्दार्थलिङ्गयनुमानं भवेदित्याशङ्कयाह-'न तु तद्धर्म' इति । धूमस्य वह्निधर्मत्वात् तल्लिङ्गत्वम् , न तु वाक्यस्य अर्थधर्मत्वम् , येन तल्लिङ्ग वाक्यं स्यादिति यावत् । ननु यद्यपि धूमाग्निवत् वाक्यवाक्यार्थयोधर्मधर्मिभावो नास्ति, तथाऽपि यथा धूमोऽमिना सम्बन्धिना सम्बन्धग्रहणापेक्ष एव तद्गमकः, तथा वाक्यमपि अर्थेन सम्बन्धग्रहणापेक्षमेव तद्बोधकमिति घट्टकुट्यामेव प्रभात इति चेत्तत्राह-' न च' इति । औल्पत्तिकसूत्रे जैमिनिना शब्दार्थयोनित्यसम्बन्धे साधितेऽपि शब्दस्यैव वृद्धव्यवहारतः सम्बन्धग्रहणापेक्षस्यैावबोधकत्वात् , पदार्थपूर्वकत्वात्तु वाक्यार्थस्य स्वार्थबोधकत्वे सम्बन्धग्रहणापेक्षा नास्ति । विशिष्टार्थसप्रत्ययो हि वाक्यार्थः" इति । यदि वाक्यार्थज्ञानेऽनुमानं स्यात् तर्हि वाक्य