________________
पाधसिद्धानका
शिरः कपाल' प्राण्यङ्गत्वादित्यवागमैन, हेतुग्राहकबाधितं जलानिलावुष्णौ पृथिवौता विपरीतस्पर्शवस्वात् तेजावदिति प्रत्यक्षेण मनाविभु ज्ञानसमवाय्याधारत्वादित्यनुमानेन राजसूयं ब्राह्मणकर्तव्यं स्वर्गसाधनत्वादमिष्टोमवदिति राजसूयकर्तव्यताधिकाग
मेनेति।
कपालं पशुचौति वाक्येनेत्यर्थः,. 'हेतुग्राहकबाधितमिति, चयमिति शेषः । तदेव त्रयं दर्शयति, 'जलेत्यादि, 'उष्णौ' उद्भूतोष्णौ, 'प्रत्यक्षेणेति हेतुग्राहकप्रत्यक्षणेत्यर्थः, महति वायायुद्भूतरूपसामान्याभाववत् उद्भूतोष्णस्पर्शमामान्याभावस्थापि प्रत्यक्षत्वसम्भवादिति भावः । 'अनुमानेनेति मनसि ज्ञानसमवाथिसंयोगाधारत्वरूपग्राहकानुमानेनेत्यर्थः, 'राजसूयकर्त्तव्यतेति राजसूयस्य क्षत्रियकर्त्तव्यताबोधकहेतग्राहकागमेनेत्यर्थः, “स्वाराज्यकामो राजसूयेन यजेत” इत्यादि श्रुत्या क्षत्रियकर्त्तव्यतां राजसूयस्य बोधयन्या अर्थाद्ब्राह्मणकर्त्तव्यतानिषेधादिति भावः । उपलक्षणमिदं, गवयपदं न पशवाचक गवयत्ववाचकत्वादिति हेतयाहकोपमानबाधितमप्यतिरिक्तं द्रष्टव्यं । यद्यपि वहिरनुष्णः कृतकृत्वादित्यादिकं सर्वमेव धर्मियाहकमान
(२) 'मरशिरः कपालं शुचि' इति कचित्रितपुस्तकपाठः परत्वयं न
समीचीनः तथा सति 'नरशिरः कपालं शुनौति योजना' इति रहस्यसन्दर्भस्यासत्यापत्तेः। ।
