________________
वातानुगमः ।
२४७
बधावचिनप्रतियोगिताकवाच्यवाभाववत्ताज्ञानस्थानाहार्यस्यापिए) सम्भवाचेति चेत्। न। तादृयवेवसावयित्वग्रहदशायामनुमितेरप्रसिद्ध अन्योन्याभावत्वावच्छेदेन, हेतुमामानाधिकरण्याभावग्रहदमायामनुमित्यनुत्पादस्य वयापि वाच्यत्वेन कस्यचित् फवस्यापलापस्थाविशेषात्। वस्तुतस्तु माध्याभाववदत्तिवरूपव्याप्तिज्ञानहेतुतायामभावत्वं न निविश्यते गौरवात् प्रयोजनाभावाच किन्तु माध्यौयवदवृत्तित्वज्ञानमेव हेतुः, तच्च यथोक्तकेवलावथियहदशायामपि सम्भवति माध्यांशे निर्धर्मितावच्छेदकत्वात् ।
मनु तथापि माध्याभाववदवृत्तित्वज्ञानस्यैवानुमितिहेतुले घटोद्रव्यमित्यादिरूपा स्वरूपतो द्र्व्यत्वादिविधेयकानुमितिः कदाचिदपि न स्यात् साध्याभाववदवृत्तित्वस्य द्रव्यत्वत्वादिरूपमाध्यतावच्छेदकघटितवेन द्रव्यत्ववाद्यवच्छिन्नविधेयकानुमितित्वस्यैव तदुद्धे कार्य्यतावच्छेदकत्वात्, अन्यथातिप्रसङ्गात्, द्रव्यत्ववाद्यतिरिक्तानवछिन्नद्रव्यत्वादिविधेयताकानुमितित्वस्य कार्य्यतावच्छेदकत्वे द्रव्यत्वाधनुमितेनियमतो विविधविषयताकत्वप्रसङ्गात्(२)। न च यत्र
(१) तथाच व्याप्तिबुद्धौ खरूपसम्बन्धावछिनप्रतियोगिकत्वविशिष्ठ
वाच्यत्वत्वावच्छिनप्रतियोगिताकत्वस्याप्रखिया खरूपसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वेन वाच्यत्वत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वेन च सम्बन्धेनाभावाशे वाच्यत्वस्य प्रकारत्वात् एतादृशकेवलान्वयित्वग्रहस्य प्रति
बन्धकात्वमिति भावः। (२) साध्याभाववदत्तित्वज्ञानस्यैवानुमितिहेतुत्वे द्रव्यं पृथिवीत्यादित्या
दौ खरूपतो घटोद्रव्यं इत्याकारकानुमितेरनुपपत्तिः व्याप्तिबुद्धौ
