________________
२३
अध्ययन १. गा. १ मुखवत्रिकाविचारः व्यापिसम्पातिमजीवसचित्तरजःप्रवेशवारणार्थ दीर्घोप्णनिःश्वासोच्छ्वासजनितवायुकायविराधनापरिहारार्थं च ।
तथा चोक्तं योगशास्त्रे तृतीयप्रकाशे सप्ताशीतितमश्लोकस्य स्वोपज्ञविवरणे हेमचन्द्राचार्येण
"मुखवसमपि सम्पातिमजीवरक्षणादुष्णमुखवातविराध्यमानवाह्यवायुकायजीवरक्षणान्मुखे धूलिप्रवेशरक्षणाचोपयोगी"ति ।
तथा चोत्तराध्ययनसूत्रे तृतीयाध्ययने श्रीलक्ष्मीवल्लभीयायां नवमगाथाव्याख्यायां सप्तमनिहवोदाहरणेऽपि
" तथा सम्पातिमाः सत्त्वाः, सूक्ष्माश्च व्यापिनोऽपरे ।
तेषां रक्षानिमित्तं च, विज्ञेया मुखवस्त्रिका ॥१॥” इति ।। व्यापी और संपातिम जीव तथा संचित रज आदि मुखमें जानेसे कैसे रुक सकते हैं ?, तथा दीर्घश्वासोच्छवाससे होनेवाली वायुकायकी विराधना का क्योंकर परिहार हो सकता है ? इन्हें रोकने का उपाय ही क्या है । हेमचन्द्राचार्य कहते हैं "मुखवस्त्र " इत्यादि___ अर्थात् "मुखवस्त्र, संपातिम जीवोंकी रक्षा करता है, मुख से निकलने वाले उष्ण वायु द्वारा विराधित होनेवाले वाह्य वायुकायके जीवोंकी रक्षा करता है, तथा मुँहमें धूली नहीं घुसने देता, इसलिये वह उपयोगी है।"
उत्तराध्ययन सूत्र के तीसरे उद्देशकी टीकामें कहा है-" सन्ति" .इत्यादि,
अर्थात् “संपातिम, सूक्ष्म और व्यापी जीवोंकी रक्षाके लिये मुखજાય છે. તે સમયે સૂકમ, વ્યાપિ અને સપાતિમ જીવ તથા સચિત્ત રજ આદિ મુખમાં જવાથી કેવી રીતે રોકાઈ શકે? તથા દીર્ધ શ્વાસે શ્વાસથી થનારી વાસુકાની વિરાધનાને કેવી રીતે પરિહાર થઈ શકે ? તેને રોકવાને उपाय छ ? भन्यायाय छे "मुखवस्त्र०" त्यादि.
અર્થાતુ-મુખવઝ સંપતિમ જીવોની રક્ષા કરે છે, મુખથી નીકળતા ઉષ્ણ વાયુ દ્વારા વિરોધિત થતા વાયુકાયના છાની રક્ષા કરે છે, તથા મુખમાં ધૂળ પેસવા દેતું નથી, તેથી તે ઉપયોગી છે.”
उत्तराध्ययन सूत्रना alon उदेशनी आमा है "सन्ति" त्या અર્થ-“સંપાતિમ, સૂક્ષમ અને વ્યાપી જીવની રક્ષાને માટે મુખવસ્ત્રિકા
