Page Text
________________
। २८३ : तत्वार्यविवरणगूढार्थदीपिका एकशित्तम० टी० વરતિ મિર્ચાિના, મિશ્ચિન્મનુષાવાળી, મત્યાવીનાં પન્નાનાં નાનાનાને मतिज्ञान सम्भवति, येन निसर्गसम्यग्दर्शन प्राप्तमचापि सामायिक श्रुतं नाधीतं तस्य अन्यानुसारि विज्ञान श्रुताख्यं न भवतीति । करिंगश्चिद् द्वे भवतो, येनाधिगमसम्यग्दर्शनं प्राप्तं तस्य श्रोत्रेन्द्रियोपलब्धिः श्रुतं द्वादशाङ्गम् , शेषेन्द्रियोपलव्धिर्मतिज्ञानमिति । कस्मिश्चित् त्रीणि-द्वे मतिश्रुते, तृतीयं चावधिज्ञानम् । ज्ञानमिति । अत्र तु मत्यादीनां पञ्चानां ज्ञानानामक मतिज्ञान सम्भवतीत्युक्तमिति पेत् , मैवम् , आचार्यकृतविवक्षाभेदमावस्यैवात्र प्रयोजकत्वात् , अत एव तयार्थश्लोकवार्तिके त्रिंशतमस्त्रटीकायां-" प्राच्यभेक मतिज्ञान, श्रुतभेदानपेक्षया । प्रधानं केवलं वा स्यादेकत्र युगपरि ॥२॥" इत्युक्तमपि सङ्गच्छते । ननु जीवो मिथ्यात्वं परित्यजन् यदेव सम्यग्दर्शनमुत्पादयति तदैव तन्माहात्म्यात् सन्यज्ञानरूपे मतिश्रुते युगपरसमुत्पयेते, यदि च मतिज्ञानभावेऽपि श्रुतज्ञानं नाभ्युपगम्यत तदा-"जस्थ आभिणियोहियनाणंतत्थ सुअनाणं, जत्थ सुअनाणं तत्थ आभिणियोहियनाणं, दोषि एयाई अण्ण[ममणुगयाई" इति नन्दीस्त्रोक्तविरो. घरस्थात् , तत्र तयोनियतसाहचर्यभावस्यैव प्रतिपादनादिति चेत्, नैप दोपः, यतः सम्यक्त्वोत्यत्तिकाले समकालं मतिश्रुते लघिमात्रमेवाङ्गीकृत्य प्रोच्यते, न तूपयोगम् , उपयोगस्य तथा जीवस्वामान्यतः क्रमेणव सम्भवात् । उक्तञ्च "इह लद्धिमइसुयाई समकालाई न तूपओगो सिं" इति । अत्र तु तातपादश्रीगुरुभयचरणकमलनिरन्तरोपासनकतत्परस्य निरसमानुपकृतकृपामर०याप्ताऽन्तःकरणश्रीगुरुमुखाच्छास्त्रमधीत्य शाब्दप्रमाविशेषरूपं यदागमातिगहनार्थज्ञानं जायते तस्मैव लब्धिकार्यरूपस्य विवक्षणात् , तस्य च विशिश्श्रुतज्ञानस्य निसर्गसम्यग्दर्शनकालेऽभावानोक्तदोपः, एतच्च प्रागेव भक्तिम् । एतदभिप्रायेण द्रव्यलोकप्रकाशेऽपि
"मा निसर्गसम्ययेन स्यात्तस्य केवलम् । भतिज्ञानमनवात,-श्रुतस्यापि शरीरिणः॥६१ ॥ अत एव मतियंत्र, श्रुतं तत्र न निश्चितम् ।
श्रुतं यत्र मतिज्ञान, तत्र निश्चितमेव हि ॥ १२ ॥" इत्युक्त सङ्गच्छते इत्याशयेनाह-येन निसर्गसम्यादर्शनं प्रप्तिमचापि सामाथिक श्रुतं नाधीतमित्यादि । 'सेसयं तु मइनाण" इत्युक्तिमनुसृत्याह शेषेन्द्रियोपलब्धिमतिज्ञानमिति-श्रोत्रेन्द्रियव्यतिरिक्तचक्षुरादीन्द्रियचतुझ्यजन्यं ज्ञानं मतिज्ञानमित्यर्थः। नन्वेवं तर्हि किं श्रोनेन्द्रियजन्यमवग्रहादिरूपं ज्ञानं तन्मतिज्ञानरूपं नैव, ओमिति चेत्तर्हि मतेर साविशतिभेदमङ्गापत्तिरिति चेत् , उच्यते, “सोइंदियोवलद्धी होइ सुअं सेसयं तु मइनाणं” इत्यादिगाथोक्ततुशब्दोऽनुक्तसमुच्चयार्थक इति तेन तदप्यवग्रहादिरूपं श्रोत्रेन्द्रियोपल०ध्यागमन मतिज्ञान ग्राह्यमिति नोक्तदोपः। यदाह भाष्यकार: " तुसमुच्चयवयपाओ व काई सोइंदिओवलद्धी वि । भइरवं सइ सो उगहादओ हुँति मइभेदा" । १२३ । इति । अधिकं विशेषावश्यकमायटीकातोsसंयम् । तृतीयं चावधिज्ञानमिति-सिद्धान्ते च द्वे मतिश्रुते तृतीयं मनापर्यायज्ञानमित्यप्यु
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |