Page Text
________________
:१८६
तवार्थविवरणदार्थदीपिका । न० सू० टी० भावमनःपर्यायमात्र साक्षात्कारि मनापर्यायज्ञानम् ,
तयापकत्वलक्षणं तेन केवलज्ञानीयविषयतायां रूपिद्रव्यत्यव्यापकत्वेऽपि रूपिद्रव्यत्वाभाववत्यरूपिद्रव्यादावपि केवलज्ञानीयविषयतायास्सत्वेन तन तद्वयाप्यत्वाभावान केवलज्ञानेऽतिव्याप्तिः, न वा मनापर्यायाने तिव्याप्तिः, तद्विषयतायां रूपिद्रव्यत्यव्याप्यत्वसत्वेऽपि तथापकपामावात् । यतो व्यापकत्वं तत्सामानाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोगितानवच्छेदकधर्मवत्व, तच्च रूपिद्रव्यत्याधिकरणे मनोद्रव्यभिन्नघटपटादिलक्षणरूपिद्रव्ये विद्यमानस्य मनःपर्याथज्ञानविषयत्वाभावस्य प्रतियोगितावच्छेदकमेव मनःपर्यायज्ञानीयविषयतात्वमिति ताशानवच्छेदधर्मवत्वस्य मनःपर्यायज्ञानीयविषयतायामभावेन तत्र न सङ्गच्छत इति । भावमन:पर्यायमात्रलाक्षात्कारिमनःपर्यायज्ञानमिति-मनो द्विविधं द्रव्यमनो भावमनश्च, तत्र पृथुबुध्नोद राधाकारभावघटकारणत्वान्मृद्रव्यं द्रव्यघटवत् भावमन कारणत्वाद् द्र
यमनो मनोवर्गणाः । तदुक्तं वृहट्टीकायां-" तत्र द्रव्यमनो मनोवर्गणा" इति तन्निवृत्यर्थमंत्र भावपदमुपातम्, भावमनस्तु येष्वाकाशप्रदेशेषु स्वात्मप्रदेशा अवगाहारोवेवाकाशप्रदेशेषु स्थिताभ्यो मनोवर्गणाभ्यसंज्ञिनी कार्ययोगेन गृहीत्या मनोयोगेन मनस्त्वेन परिणामितानि यानि तत्तदर्थचिन्तनागुणानि मनोद्रव्याणि तल्लक्षणम् । तदुक्तं बृहट्टीकायां" भावमनस्तु ता एव वर्गणा जीन गृहीताः सत्यो मन्यमानाश्चिन्त्यमाना भविमनोऽभिधीयते " इति । चि. त्यभाना इति मनोयोगेन मनस्त्वेन परिणामिता इत्यर्थो विशेषा१२यकमायटोकायां कृत इति । तस्यैव नानावस्थात्मका ये पाया जीवाजीयादिपदार्थचिन्तनानुगुणाः परिणामाः, न पुनश्चिन्तनीयवायघटादिताः, न वाऽऽकाशस्थमनोवणास्कन्धपर्यायाः, तन्मात्रसाक्षाग्राहक मन पर्यायज्ञानमित्यर्थः, न च द्रव्यमानसो भावमनसश्चैव लक्षणोक्तो " मणपजत्तिनामकम्मोदयओ तजोगे मणोदव्य घेत्तु मणत्तेण परिणामिआ दया दनमणो भणइत्ति, जीवो पुण मणणपरिणामकिरियापनो भावमनो, कि भणियं होइ ? मणदचालवणो जीवरस मणणवावारो भावमणो भण्ण" इति चूर्णिकारवचनेन सह तथा मनस्वपरिणतान कन्धसमूहमयस्य द्रव्यमानसः पर्यायान् न तु भावमनसः, तस्स ज्ञानरूपत्वात् ज्ञानस्य चामूतत्वात् छमस्थस्य चामूर्तविषयाऽयोगादिति विशेषावश्यकभाष्यटीकावचनेन सह च विरोधस्स्यादिति वाच्यम् , अभिप्रायाऽपरिज्ञानात् , तथाहि-न्यवहार नयेन मृद्रव्यमेव घटाकारेण परिणमत इति मृद्रव्यस्य पृथुचुनोदराधाकारपरिणामलक्षणभावधटोपादानकारणत्वाद भावपटापेक्षया द्रव्यघटत्वम् " भूतस्य भाविनोवा भावस्य हि कारणं तु यल्लोके । तद् द्रव्यं तत्वज्ञः सचेतनाचेतनं कथितम्" इति सिद्धान्ते द्रव्यलक्षणोक्तः, पृथुबुध्नोदराधाकारघटस्य च मृद्रव्योपादेयकार्यत्वाद्रव्यापेक्षया भावघटत्वमभ्युपगतम् , निश्चयनयेन त्वस्यापिद्रव्यघटत्वं, घटोपयोगस्यैव वस्तुगत्या भावधटनाम्युपगमात् यथा तथाऽत्रापि यच्वाकाशन
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |