Page Text
________________
। १४० तत्वार्थविवरणशूढार्थदीपिका । पं० व टी० द्रव्यजीवत्वं सप्रतियोगिक भावजीवत्व तूपयोगवे (मप्रतियोगिकमित्यनयोरविरोध इति चेत्, तथाप्ययमुपाधिसकरपरिहार उपयसरपरिहारार्थश्च यत्न इति न किञ्चिदेतत् । तम्प्रत्यहेतुत्वमित्यस्याघटमानत्यादित्यर्थः । अप्रथमतया विवक्षितदेवजीवद्रव्यनिरूपितहेतुत्यलक्षणं द्र०यजीवत्वं सप्रतियोगिक, तदहेतुत्वलक्षणन्न भावजीवत्यम् , येन सप्रतियोगिकस्य तस्य तेन विरोधः स्यात् , तदभावरूपत्वात् , किन्तूपयोगवरवलक्षणमेव भावजीवत्वमिति परस्परविरहरूपत्वाभावानः पक्षेऽपि नास्ति विरोधगन्धोऽपीति शङ्कते-द्रयजीवत्वमिति । પતાવતોપાધ્યોદ્રવ્યવમવનવાસટ્ટાવક્ષતો પાહિતા મવતિ, ધેયદ્રવ્યનવभावजीपा सङ्कीर्णस्वरूपसिद्धये स्वयं यत्नो निष्फल एप, तारताऽप्येकस्यैव जीवस्य द्रव्यजीवभावजीवोमयस्वरूपानुपङ्गा, न चैकस्य द्रव्यभावोमयरूपताऽन्यत्र दृष्टेत्यदृष्टचरीयं कल्पना न त्याच्या इत्याशयेन समाधत्ते-तथाप्ययमुपाधिसङ्करपरिहार इति । द्रव्यरूपं जीवादिकं वस्तुमात्रं तावद् द्विधा, आगमतो नोआगमतश्च, उक्तञ्चाऽऽवश्यकमुद्दिश्यानुयोमद्वारसूत्रे-" से कि तं दवावस्सयं ? दयावरसयं दुविहं पण्णत्तं, तं जहा-आगमओ अ नोआगमओ अ" इत्यादि, द्रवति गच्छति तास्तान पर्यायानिति द्रव्य-विवक्षितातीत. भविष्यद्भावकारणम् , अनुभूतविवक्षितभावमनुभविष्यद्विवक्षितभावं पा परित्वत्यर्थः, द्रव्यञ्च तदावश्यकञ्च द्रव्यावश्यकम् , अनुभूतावश्यकपरिणाममनुभविष्यदावश्यकपरिणाम पा साधु. देहादीत्यर्थः । तस्यागमतो 'नोआगमतश्चेति भेदद्वयम्, तत्रावश्यकसूत्रे वाचनाप्रच्छना. परावर्तनाधर्मकथाभिर्वतमानोऽप्यावश्यकस्त्रार्थचिन्तनादत्तोपयोगी जीया " आगमतः" . आगममाश्रित्य द्रव्यावश्यकम् "अणुवओगो द" इति वचनात् । न तु ग्रन्थार्थानुचिन्तनलक्षणानुप्रेक्षावर्तमानः, अनुप्रेक्षाया उपयोगमा तरणाभावात् , उपयुक्तस्य च द्रव्यावश्यकत्वाऽयोगादिति । अत्राह-नन्वागममाश्रित्य द्रव्यावश्यकमित्यागमरूपमिदं द्रव्यावश्यकमित्युक्तं भवति, एतचाऽयुक्तम् , यत आगमो ज्ञान, ज्ञानञ्च भाव एवेति कथमस्य द्रव्यत्यमुपपद्यते ?, सत्यमेतत्, किन्वागमस्य कारणमात्मा तदविष्ठितो देहः, शदश्वोपयोगशून्यसूत्रोचारणरूप इह विवक्षितोऽस्ति, न तु साक्षादागमः, एतच त्रितयमागमकारणत्वात्कारणे कार्योपचारादागम उच्यते, कारणञ्च विवक्षितभावस्य द्रव्यमेव भवतीत्युक्तमेवेत्यदोषः। नोआगमतो नोआगममाश्रित्य द्रव्यावश्यक
शरीरभव्यशरीरतद्वयतिरिक्तभेदैत्रिविधम् । तन्त्र नोआगमशदयटकनोशन आगमस्यावश्यकादिज्ञानस्य सर्वनिषेधे देशनिषेधे वा वर्त्तते । उक्तञ्च-" आगमसम्बनिसेहै, नोसहो अहव . देसपडिसेहे । सवे जह णसरीरं, भ०वस य आगमाभावा ॥१॥" इति । अस्यां गाथायां 'सधे' इत्यस्य नोशब्दस्य सर्वनिषेधार्थत्वपक्ष इत्यर्थः, तत्रोदाहरणमाह-जह सरीरमितिज्ञस्य जानतोऽतीतकालीनावश्यकपदार्थज्ञानवतोऽतीतमध्वाचाधारत्वपर्यायमधुधदृष्टान्तनातीतभावावश्यक कारणत्वाच्छयादिगतं निर्जीव भूतपूर्वगत्योपचरितजीवाभेदं शरीरं शरीरं नोआगमत इह द्रव्यावश्यकम्। 'भ०वस ' इति-भव्यस्य च योग्यस्यानागतकालोत्पत्स्यमाना
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |