Page Text
________________
तरवार्थविवरणगूढार्थदीविका । त० सू० टी० विचित्रत्वान्नयवादानामित्यवधेयम् । कोऽसौ निसर्ग इत्याकाक्षायामाह निसर्गः परिणाम इत्यादि । निसृज्यते त्यज्यते कार्यनिवृत्तौ सत्यामिति निसर्गः परिणामः । उत्पन्ने सम्यग्दर्शनेऽनिवृत्तिकरणानतस्य स्वत एवोपरतिलक्षणस्य त्यागस्यावर्जनीयत्वात्, न चायमत्यन्तं त्यागः, अनिवृत्तिकरणपरिणतस्यैवात्मनोऽनन्तरं सम्यग्दर्शनपरिणतेरभ्युपगमात्, उफणविफणप्रसारिताकुण्डलितमुजावदुस्थितासीनशयितपुरुषवद कुरितकिशलयितपत्रितपुष्पितफलिततस्पद्वा, अवस्थामेदेऽपि तद्वतोऽभेदात् । तकिमनिवृत्तिकरणपरिणामः सम्यग्दर्शनस्योपादानकारणं तत्परिणतमात्मद्रव्यं वेति चेत्, पर्यायद्रव्यनयभेदेनोभयमिति गृहाण । आधनये यवसात्मिका यदुत्पत्तिस्ततस्योपादान कारणम् । द्वितीयनये च यद्रूपावच्छिन्नयध्वंसात्मिका पपावच्छिन्नयदुत्पतिस्तद्रूपावच्छिन्नं तत्तद्रूपावच्छिन्नतदुपाचानकारणमिति विवेकः । सजेः परिणामेऽप्रतीतत्वादाह स्वभान इति । परिणामो द्विधा दृष्टः, प्रयोगेण घटादीनाम्,
स्थानाशे तद्वतोऽपि सर्वथा विनाशः, अवस्थातहतोः कथञ्चिझेदाभ्युपगमात्, अन्यथोत्पादव्ययौपयुक्त सदिति सल्लक्षणस्यैवाऽनुपपत्तिस्स्यात्, परिणामबादाभ्युपगमे च पूर्वावस्थारूपेण विनाश उत्तरावस्थारूपेणोत्पत्तिः, पूर्वाप रावस्थानुगामिरूपेण धौव्यमिति त्रिलक्षणोपपत्तिस्यादेव, तदेव सध्यान्तत्रयमुपपादयितुमाह-न चेत्यादिना । न चेत्यस त्याग इत्यनेनान्वयः। तत्र हेतुमाह-अनिवृत्तिकरणेत्यादि । परिणामवादे दृष्टान्तत्रयमाह-उत्पणाविकणेत्यादिना। तत्परिणतभिति-अनिवृत्तिकरणपरिणामेन परिणतमित्यर्थः, आचनये यद्ध्वंसात्मिका यदुत्पत्तिस्तत्तस्थोपादानकारणमिति-पर्यायनयेऽनिवृत्तिकरणपरिणामपर्यायध्यसात्मिका सम्यग्दर्शनोत्पत्तिरिति सपर्यायस्तस्य सम्यग्दर्शनस्योपादानकारणमित्यर्थः। ननु ध्वंसस्थामावरूपत्वेनाऽतिरिक्तत्वान्न तदात्मिका तदुत्पत्तिः किन्तु तेनोत्पत्तिः, यथा पटविनाशेन कपालिकोत्पत्तिरिति यध्वंसात्मिका यदुत्पत्तिरित्युक्त कथं सङ्गच्छत इति चेत् , मैवम् , पर्यायनये हि ध्वंसो नातिरिक्ताभावात्मका, तस्याऽर्थक्रियाकारित्याभावेन तुच्छरूपत्वात् , न हि वविनाशे तत्तत्कपालिका मुक्त्वाऽन्यदुपलभ्यत इत्यनुपलक्ष्यमानत्वाच, किन्तूतपर्यायात्मक एवेति नोक्तदोपः । द्वितीयनये च यद्रूपावच्छिन्नधध्वंसात्मिकेल्यादि-द्रव्यनये चाऽनिवृत्तिकरणपरिणामरूपेण पूर्व परिणत आत्मा सम्यग्दर्शनरूपेणोत्तरकालं परिणमत इत्येवं परिणाम्यात्माऽनिवृत्तिकर परिणामेन विनम्योत्तरकालं सम्यग्दर्शनरूपणोत्पद्यते, तथा चाऽनिवृत्तिकरणपरिणामावच्छिन्नात्मध्वंसात्मिका सम्यग्दर्शनावच्छिन्नात्मोत्पत्तिरित्यनिवृत्तिकरणपरिणामावच्छिन्नात्मद्रव्यं सम्यदर्शनाच्छिन्नात्मन उपादानकारणमित्यर्थः । स्वावच्छिन्नोत्पत्तिकावसબ્રિન્દાવચ્છિન્નાર્યતાનિષિતસ્યાવાચ્છનબંસસિમ્બન્ધાવસરળતાશાશ્વત્વશુપાવાનારत्यमिति भावः । न्यायनिष्णातास्तु यत्र द्रव्यं यद् द्रव्यं समवायनोत्पद्यते तद्रव्यं तद्र्व्यस्योपादानकारणमिति प्राहुस्तदपि जैनानुगानां न विरुद्धम् , इयांस्तु विशेष:-तेषां समवायसम्म
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |