Page Text
________________
स्याद्वादमं.
॥११४॥
प्रतिक्षेप्यः । अथ वा वाच्यस्य घटादेरर्थस्य सामान्यविशेषात्मकत्वे तद्वाचकस्य ध्वनेरपि तत्त्वंः शब्दार्थयोः कथंचि - त्तादात्म्याभ्युपगमात् । यदाहुर्भद्रवाहुस्वामिपादाः ।
यहांपर शब्दको नित्य कहनेवालोकर माने गये शब्द के सर्वथा एकपनेका तथा शब्दको अनित्य माननेवालोकर माने हुए शब्दके सर्वथा अनेकपनेका निराकरण प्रथम दिखाये हुए ढंगसे करना चाहिये ।
अथवा वाच्यरूप घटादिक पदार्थ सामान्यविशेषात्मक सिद्ध होनेसे ही उन पदार्थोके वाचक शब्दोंमें भी सामान्यविशेषात्मकपना सिद्ध हो सकता है । क्योंकि, शब्द तथा अर्थका संबन्ध कथंचित् तादात्म्यरूप माना गया है । यही बात पूज्य भद्रबाहु स्वामी कही है
--
अभिहाणं अभियाउ होइ भिण्णं अभिण्णं च । खुरअग्गिमोयगुच्चारणम्हि जम्हा दु वयणसवणाणं । णवि छेउ णावि दाहो ण पूरणं तेण भिण्णं तु ॥ जम्हा उ मोयगुच्चारणम्हि तत्थेव पच्चओ होइ । ण य होइ स अण्णत्थे तेण अभिण्णं तदत्थाउ ॥
छाया-अभिधानम् अभिधेयाद् भवति भिन्नम् अभिन्नं च । क्षुरअग्निमोदकोच्चारणे यस्मात् तु वचनश्रवणानाम् । नापि छेदो नापि दाहो न पूरणं तेन भिन्नं तु । यस्मात्तु मोदकोच्चारणे तत्रैव प्रत्ययो भवति । न च भवति स अन्यार्थे तेन अभिन्नं तदर्थात् ॥ भी है। बोलनेवालोके मुख तथा
"C
मोदक " ( लड्डू ) शब्दसे पूरित अभिधान ( वाचक शब्द ) अभिधेय ( वाच्य = पदार्थ ) से भिन्न भी है तथा अभिन्न सुननेवालोंके कान “ छुरा "शब्दसे छिदते नहीं है, " अग्नि " शब्दसे जलते नहीं है, नही हो जाते है इसलिये तो पदार्थसे शब्द भिन्न है । और जिस मोदकादिक अर्थके कहनेवाला शब्द बोला जाता है उस शब्दसे उसी पदार्थका ज्ञान होता है अन्यका नही इसलिये अर्थसे शब्द अभिन्न भी है ।
रा. जै.शा.
एतेन “ विकल्पयोनयः शब्दा विकल्पाः शब्दयोनयः । कार्यकारणता तेपां नार्थं शब्दाः स्पृशन्त्यपि " इति प्रत्युक्तम् । शब्दस्य ह्येतदेव तत्त्वं यदभिधेयं याथात्म्येनासौ प्रतिपादयति । स च तत्तथा प्रतिपादयन् वाच्यस्वरूपपरिणामपरिणत एव वक्तुं शक्तो नान्यथा अतिप्रसङ्गात्, घटाभिधानकाले पटाद्यविधानस्यापि प्राप्तेरिति ।
इस कथनसे “ शब्दकी विकल्पसे उत्पत्ति है तथा विकल्पकी शब्दसे । इस प्रकार शब्द तथा अर्थमें प्रत्येक कार्यकारणरूप
॥११४॥
| SR No. | 010452 |
| Book Title | Raichandra Jain Shastra Mala Syadwad Manjiri |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Paramshrut Prabhavak Mandal |
| Publisher | Paramshrut Prabhavak Mandal |
| Publication Year | 1910 |
| Total Pages | 443 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 30 MB |