________________
देहत्यागानन्तरकृत्यंम् |
2
एते अक्षतास्तवोपतिष्ठन्ताम् । इदं भृङ्गराजपत्रं तवोपतिष्ठताम् । ततः ---
अनादिनिधनो देवः शङ्खचक्रगदाधरः ।
अव्ययः पुण्डरीकाक्षः प्रेतमोक्षप्रदो भव ॥ इति
निर्गमद्वारनिमित्त
प्रार्थयेत् । इति मृतिस्थानपिण्डं दत्त्वा एवमेव कपिण्डदानं करिष्ये इति सङ्कल्प्य द्वार पिण्डं दत्त्वा विश्रामनिमित्तकपिण्डदानं करिष्ये इति सङ्कल्प्य पूर्वोक्तप्रकारेण विश्रामपिण्डं दद्यात् । ततः कृमिकेशादिनिचयरहितायां भमौ
“अपसर्पन्तु ते प्रेता ये केचिदिह पूर्वजा : "
इति भूमिं सम्प्रार्थ्य भूमौ दक्षिणाप्रान् कुशानास्तीयगरुचन्दनदेवदारुबिल्वादियज्ञियकाष्ठैर्दक्षिणोत्तरायतं दारुचयं कृत्वा चितानिमित्तकपिण्डप्रदानं करिष्ये इति सङ्कल्प्य पूर्ववत् चितापिण्डं दत्त्वा तत्रोत्तानं दक्षिणाशिरसं (१) प्रेतं निधाय शत्रुहस्तनिमित्तकपिण्डप्रदानं करिष्ये इति प्रतिज्ञाय पूर्वोक्तरीत्या शवहस्ते पिण्डं दद्यात् । एकं पिण्डं बलिं च सुरक्षितं
( १ ) यद्यपि “अधोमुखो दक्षिणादिक्चरणस्तु पुमानिति । सगोत्रजैर्गृहीत्वा तु चितामारोप्यते शवः ॥
उत्तान देहा नारी तु सपिण्डैरपि बन्धुभिः” ।
इत्यादिपुराणात् पुंसः अधोमुखत्वम् उत्तरशिरस्त्वं च दाहे शुद्धितत्वादावुक्कम्, तथाऽपि तत्रोत्तानं निपात्यैनं दक्षिणा शिरसं मुखे ।
इति पूर्वोक्तछन्दोग परिशिष्टवचनेन कात्यायनानुयायिनाम् उत्तानत्वं दक्षिणाशिरस्त्वमेव च स्वीकर्तुमुचिम् ।
एवमेवागृहीताः प्रेतस्य विधिरिष्यते ।
इत्युत्तरत्र छन्दोगपरिशिष्टे कात्यायनेन अनग्निमतोऽपि पात्रन्यासादिभिन्नकर्मणः अतिदेशात् । एतेन छन्दोगपरिशिष्टं पात्रन्यासाद्युक्तेः अग्निमत्परमेव इति केशाञ्चिदुक्तिः परास्ता । पूर्वोक्तादिपुराणं तु कातीयाद्यतिरिक्तपरमेव । सर्वच प्रेतकर्म अपसव्यादिपित्र्यधर्मकमेव ।
अपसव्येन कृत्वैतद् वाग्यतः पित्र्यदिङ्मुखः । अथाग्निं सव्यजान्वनो दद्यादक्षिणतः शनैः ॥ अस्मात्त्वमधिजातोऽसि० स्वाहेति यजुरीरयन् ।
इति छन्दोग परिशिष्टे सर्वेषां पित्र्यधर्माणां विधानात् ।
