Atmatattva Viveka

SR No.: 010032
Original Sutra Author: N/A
Author: Udayanacharya
Publisher: Udayanacharya
Total Pages: 217
Language: Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 13 MB

Page 107

टिप्पणीसमलङ्कतदीधिति-कल्पलताख्यटीकास्यविभूषितः । ९१ तु शालेरेवा(१)तत्त्वप्रसङ्गः(२)।
दीधितिः। तजातिविशेषशून्यत्वप्रसङ्गः(३)।
दीधितिटिप्पणी। सट्टाहकत्वविधिनिषेधेऽपरस्यापि तथात्वं (न) लभ्यत इति प्रतिक्षे. पकत्वमात्रस्यैव दर्शितम् ।।
(१) शालेर-पाठः। (२) तत्त्वापनिरिति शङ्करमिप्रसम्मतः पाठः ।
(३ ) विलक्षणशालियवाकुरादिविशेषप्रयोजकावान्तरकुर्वदूपत्वाना शालित्वादिल्याप्यतायो बाधकासम्भवात् स इति व्याचटे । अड्कुरसामान्येति । ( पृष्ठे ८९ पद्धको १९) जातिविशेष इत्यस्य व्याख्या, बीजमात्रवृत्तिरिति । शालित्वस्योपाधित्वे वक्ष्यमाणजातिसरासङ्गतेस्तस्य जातित्वमाह । जातिविशेषस्येति । समाहकत्वस्य सामानाधिकरण्यरूपत्वे तत्पक्षे कुशूलस्थस्य शालेः कुर्वेदूपत्वाभावकथन्ताया प्रसङ्गन्तेस्तस्य व्यापकत्वरूपतामाह । व्यापक इति । तत्प्रतिक्षेपकत्वस्य तत्समानाधिकरणाभावप्रतियोगितारूपत्वे तत्पक्षे सहकारिसमवहितशालेः कुर्वदूपत्वे कथन्ताया असङ्गतेराह । व्यापकीभूतेति । ननु कुर्वपत्वस्य शालित्वसझाहकत्वप्रतिक्षेपकत्वे एव विकल्प्य दूषिते, न तु तत्समाधत्वप्रतिक्षेप्यत्वे, एवं शालित्वस्यापि कुर्वदूपत्वसमाहकत्वप्रतिक्षेपकत्वे विकल्प्य दूषिते, न तु तत्समाधत्व. प्रतिक्षेप्यत्वे इति न्यूनत्वमिति शङ्का निराकरोति । एकस्येति । शालिस्वकुर्वदूपत्वयोरेकत. रस्यापरसमाहकत्वे लन्धे अपरस्य तत्समाद्यत्वं लभ्यते, एवमेकतरस्यापरप्रतिक्षेपकत्वे लम्धे अपरस्य तत्प्रतिशेष्यत्वं लभ्यते, एवमेकस्यापरसमाहकत्वे प्रतिक्षेपकत्वे च निराकृते अपरस्य तत्समायत्वप्रतिक्षेप्यत्वे निराकृते भवत इति विकल्प्य तयोः परस्परसलाहकत्वप्रतिक्षेपकत्वनिराकरणादेवार्थतः परस्परसमाह्यत्वप्रतिक्षेप्यत्वनिराकरणसम्भवान तदुभयं विकल्प्य निराकृतमित्यर्थः । स जातिविशेष इत्यस्य प्रक्रान्तत्वात् कुशलस्थशालेर्न कथं तद्रूपत्वमित्यतस्तादृशशांलेः कथं तज्जातिरूपत्वाभाव इत्यर्थलाभे असङ्गतिरतः स जातिविशेषो ..रूपं धर्मों यस्य स तदूप इतिबहुव्रीहिसमासाभिप्रायेण तदूपत्वमिति ब्याचष्टे । न तजातिविशेषवत्त्वमिति । अस्तु कुशूलस्थबीजस्यापि तद्गत्वमित्यत आह । तथा चेति । सतीति शेषः । कृतं तेनेति । अलं तजातिस्वीकारणेत्यर्थः । बीजत्वसमानशीलत्वादिति । अकारिसाधारणत्वादित्यर्थः, तथा च तेन रूपेण हेतुत्वपि सहकारिविरहस्य कार्याभावप्रयोजकताया भावश्यकत्यादीजत्वेनापि हेतुतासम्भव इति भावः । अभिमतस्येत्यस्य व्याख्या, अकुरकारिण इति । तस्येति मूलस्य व्याख्या, जातिविशेषस्येति । ननु कुर्वदूपत्वस्य शालित्वविरुद्धत्वरूपतत्प्रतिक्षेपकत्वस्य निराकृतत्वादेव शालित्वे तद्विरुद्धत्वं निराकृतं भवति, स्वं यदविरुद्धं तस्य स्वविरुद्धत्वाप्रसनेरिति शालित्वमपि तस्य समाहकं प्रतिक्षेपकं घेति विकल्प्य दूषणाभिधानमर्थपीनरुक्त्यास्तमित्याशङ्कते। यद्यपीति । अतत्त्वप्रसङ्गेत्यस्य न सः असः, तस्य भावोऽतत्त्वमिति व्युत्पत्त्या प्रसक्तस्य तजातित्वाभावप्रसङ्गार्थकत्वाभिमानस्य निराकरणाय नास्ति स जातिविशेषो यत्रेति बहुव्रीहिणाऽतच्छन्दो जातिविशेषगन्यार्थकस्तत्वमतत्त्वमित्यर्थकता स्फुटयति । तजातिविशेषेति ।-गदाधरः ।