________________
पञ्चमलहरी
189 क्वचिक्रियमाणचितं वचित्परिजनानीयमानेंधनबन्धुरशकटं क्वचिन्मातृकृते कार्यमाणपुत्रशिरोमुंडनं कचिद्विप्राय समंत्रघोषं दोयमानतिलसंभृतकांस्यभाजनं क्वचित्रिकूटोकृतशिलाघनाधिश्रयणीसमारोपितमृद्भाजनपच्यमानतंडुलमचिरकृतस्नानतया परिधृताईचेलतया च कचिच्छीतलवातकंप्यमानाधरकरपुटैः पुत्रैः क्रियमाणपितृक्रिय कचित्क्रियमाणास्थिसंचयनं क्वचित्प्रदत्तप्रभूतबलिसंग्रहणलंपटकाकोलगृध्रनोरंधितापर्णमहोरुह-विटपपटलं कचिदानीयमानशववाहनं कुत्रचिचितानलधूमप्रसमरवसागन्धं कुत्रचित्सिमसिमायमानचितानलं कुत्रचित्प्रज्वलच्चितानलज्वालाशिखरपरिस्फुरत्स्फुलिंगसंघचटचटात्कारवाचालितं कुत्रचित्सितभसितधवलितं कुत्रचित्स्फुटितमृण्मयभाजनं श्मशानवाटमपश्यम् ।
____ दृष्ट्वा चाहो दुःखमयता जगतः । पितृवनमिदं पिशुनयति जीवितस्य जलबुद्दकल्पताम् । दूरोकरोत्यभिमानं मानवस्य । प्रकाशयति कालस्य निष्करुणताम् । अंकुरयति रागिणां हृदयालवाले वैराग्यम् । उपजनयत्युद्योगिनामपि निर्वेदम् । शंसत्यसारतां संसारस्य । समुन्मेषयति नास्तिकस्यापि मानसे हरिचरणस्मरणम् । प्रकटीकरोति भगवतो मायावैचित्र्यम् । दर्शयति समवर्तिनो निर्दाक्षिण्यम् । कुण्ठयति जनतायामुत्साहम्। उत्सारयति शुभोदर्कभावनाम् । कुण्ठयति समुत्कण्ठाम् । वर्धयत्यस्थिरतामनोषाम् । उद्वेजयति परस्परप्रेमविलासम्। संक्रामयति बन्धुजनविश्लेषक्लेशम् । विस्मारयति पुनर्घटनाधिषणाम् । समद्बोधयति नश्वरतां शरीरस्य । समुपदिशति हेयतां विषयाणाम् । इति बहुधा विचिंतयस्तत्रैव ततः इतः पर्यटन्नवनितलनिपतितं धूममलिनं समीरजवचालिततया समोपे परिलुठन्तं खंडपटमेकमपश्यम् । दृष्ट्वा च दुर्विधिना प्रेरितमवश्यमनुभोक्तव्यतालेखपटमिवाविगणय्य च कुणपसंपर्कापवित्रतामविचार्य चानादेयतां दुर्गतो वित्तमिवादाय परिधाय च ततः क्रोशमिव गत्वा स्पृहणीयसौन्दर्य मर्यादातीतसौभाग्यं चित्रपुरमिदमवालोकयम् ।
