________________
५८
दीघनिकाये पाथिकवग्गटीका
(५.१४५-१४५)
कुसलधम्मदेसनावण्णना १४५. अनुत्तरभावोति सेट्ठभावो । अनुत्तरो भगवा येन गुणेन, सो अनुत्तरभावो, तं अनुत्तरियं । यस्मा तस्सापि गुणस्स किञ्चि उत्तरितरं नत्थि एव, तस्मा वुत्तं “सा तुम्हाकं देसना अनुत्तराति वदती''ति । कुसलेसु धम्मेसूति कुसलधम्मनिमित्तं । निमित्तत्थे हि एतं भुम्म, तस्मा कुसलधम्मदेसनाहेतुपि भगवाव अनुत्तरोति अत्थो । भूमि दस्सेन्तोति विसयं दस्सेन्तो। कुसलधम्मदेसनाय हि कुसला धम्मा विसयो । वुत्तपदेति “कुसलेसु धम्मेसू"ति एवं वुत्तवाक्ये, एवं वा वुत्तधम्मकोट्ठासे । “पञ्चधा"ति कस्मा वुत्तं, ननु छेकटेनपि कुसलं इच्छितबं “कुसलो त्वं रथस्स अङ्गपच्चङ्गान"न्तिआदीसूति (म० नि० २.८७) ? सच्चमेतं, सो पन छेकट्ठो कोसल्लसम्भूतद्वेनेव सङ्गहितोति विसुं न गहितो। “कच्चि नु भोतो कुसलं, कच्चि भोतो अनामय''न्ति . (जा० १.१५.१४६; २.२२.२००८) जातके आगतत्ता "जातकपरियायं पत्वा आरोग्यटेन कुसलं वदृती"ति वुत्तं । “तं किं मञथ, गहपतयो, इमे धम्मा कुसला वा अकुसला वा सावज्जा वा अनवज्जा वा''तिआदीसु सुत्तपदेसेसु “कुसला'ति वुत्तधम्मा एव "अनवज्जा"ति वुत्ताति आह "सुत्तन्तपरियायं पत्वा अनवज्जटेन कुसलं वट्टती"ति । अभिधम्मे “कोसल्ल"न्ति पञ्जा आगताति योनिसोमनसिकारहेतुकस्स कुसलस्स कोसल्लसम्मूतट्ठो, दरथाभावदीपनतो निद्दरथट्ठो, “कुसलस्स कतत्ता उपचितत्ता'ति वत्वा इट्टविपाकनिद्दिसनतो सुखविपाकट्ठो च अभिधम्मनयसिद्धोति आह "अभिधम्म...पे०... विपाकद्वेना"ति | बाहितिकसुत्ते (म० नि० २.३५८) भगवतो कायसमाचारादिके वण्णेन्तेन धम्मभण्डागारिकेन “यो खो महाराज कायसमाचारो अनवज्जो'ति कुसलो कायसमाचारो रञो पसेनदिस्स वुत्तो। न हि भगवतो सुखविपाककम्मं अत्थीति सब्बसावज्जरहिता कायसमाचारादयो “कुसला''ति वृत्ता, इध पन “कूसलेसू धम्मेसूति बोधिपक्खियधम्मा “कसला''ति वृत्ता, ते च समथविपस्सना मग्गसम्पयुत्ता एकन्तेन सुखविपाका एवाति अवज्जरहिततामत्तं उपादाय अनवज्जत्थो कुसल-सद्दोति आह "इमस्मिं पन...पे०... दट्टब्ब"न्ति । एवञ्च कत्वा “फलसतिपट्टानं पन इध अनधिप्पेत''न्ति इदञ्च वचनं समत्थितं होति सविपाकस्सेव गहणन्ति कत्वा ।
"चुद्दसविधेना''तिआदि सतिपट्टाने (दी० नि० २.३७६; म० नि० १.१०९) वुत्तनयेन वेदितब्बं । पग्गहद्वेनाति कुसलपक्खस्स पग्गण्हनसभावेन । किच्चवसेनाति अनुप्पन्नाकुसलानुप्पादनादिकिच्चवसेन । ततो एव चस्स चतुब्बिधता । इज्झनटेनाति
58
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org